Sunday, May 27, 2012



Στο blog αυτό μπορείτε να βρείτε παραδείγματα μουσικής σε links του youtube και της wikipedia καθώς και επεξηγήσεις και σημειώσεις: 
Μια διευκρίνιση που θα βοηθήσει στον εντοπισμό των έργων αφορά στις ιστοσελίδες της wikipedia όπου χρησιμοποιείται ο αγγλικός τρόπος στην ονομασία των μουσικών φθόγγων δηλαδή: C-D-E-F-G-A-B. Ο ανάλογος στα ελληνικά είναι ο γνωστός: ΝΤΟ-ΡΕ-ΜΙ-ΦΑ-ΣΟΛ-ΛΑ-ΣΙ. Επίσης σε άλλα βασικά θέματα σημειογραφίας η αντιστοιχία των ελληνικών με τους αγγλικούς όρους, έχει ως εξής: μείζονα = major, ελάσσονα = minor, δίεση = sharp, ύφεση = flat. (Δείτε και τις σελίδες 125-132 από το βιβλίο: Machlis, Joseph; Kristine Forney: Η απόλαυση της μουσικής : Εισαγωγή στην τέχνη της διεισδυτικής ακρόασης, Αθήνα : Fagotto, 1996)

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Η ελληνική λέξη μουσική αγκάλιαζε ταυτόχρονα την ποίηση και την τέχνη της επινόησης ήχων. Η Πυθαγόρεια σχολή, η οποία λειτουργούσε από τον 6ο αιώνα π.Χ. και διαμόρφωσε τη μουσική θεωρία έως και τον ύστερο Μεσαίωνα μελέτησε το πεδίο της μουσικής με βάση τους ήχους που παράγει η χορδή ενός μονόχορδου όταν τεντώνεται. Αυξομειώνοντας το μήκος της χορδής παράγονταν διάφοροι ήχοι διαφορετικού τονικού ύψους, δηλαδή μουσικοί φθόγγοι ή νότες. Όσο πιο κοντή ήταν η χορδή, τόσο πιο ψηλή και διαπεραστική ήταν η νότα που παράγονταν, δηλαδή ένος ήχος με μεγαλύτερο τονικό ύψος. Με το σύστημα αύτο δύο οποιεσδήποτε νότες (δηλαδή διαφορετικά τονικά ύψη) χωρίζονται μεταξύ τους από μια απόσταση που ονομάζεται «διάστημα» η οποία εκφράζεται και ως μαθηματική σχέση.

 Οι Ελληνες είχαν υπολογίσει τις μαθηματικές αναλογίες των μουσικών διαστημάτων – η οκτάβα είναι 2:1, το ένα πέμπτο 3:2, το ένα τέταρτο 4:3 και ούτω καθεξής.
Η μουσική σημειογραφία (παρασημαντική) δίνει μια ακριβή ένδειξη του σχετικού ύψους: το γράμμα Α, π.χ., στην κορυφή της κλίμακας, αντιπροσωπεύει μια μουσική νότα κατά ένα πέμπτο πιο υψηλή από το Ν, στη μέση της αλφαβήτου. Το απόλυτο ύψος μπορεί να εξαχθεί από το φωνητικό εύρος που απαιτείται για να τραγουδηθούν οι μελωδίες που έχουν επιζήσει.

Και η αρχαία ελληνική μουσική είχε δομηθεί με βάση ακολουθίες διαστημάτων (κλίμακες), που ονομάζονται τρόποι. Ένας από αυτούς είναι ο Φρύγιος τρόπος, όπως στην παλαιότερη σωζόμενη μουσική σύνθεση, την επιτάφεια επιγραφή του Σεικίλου (π. 200 π.Χ-100 μ.Χ.)

 Ὅσον ζῇς, φαίνου, 
μηδὲν ὅλως σὺ λυποῦ
πρὸς ὀλίγον ἐστὶ τὸ ζῆν, 
τὸ τέλος ὁ xρόνος ἀπαιτεῖ. 

https://www.youtube.com/watch?v=vj6jmKiPoWM

Η αρχαία ελληνική μουσική ήταν ουσιαστικά μονοφωνική. Οι εκτελεστές οργάνων που συνόδευαν τους τραγουδιστές περιορίζονταν στο να τους “ντουμπλάρουν”, σε ταυτοφωνία ή σε απόσταση οκτάδας. Το ίδιο γίνονταν για πολύ καιρό και σε όλη τη δυτική μουσική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ελληνική παραδοσιακή μουσική, όπως στο Ηπειρώτικο τραγούδι, Ασημένια μ’ αλυσίδα.



Α) Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

 ΕΝΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ
Γρηγοριανό Μέλος
Τροβαδούροι/Τρουβέροι
'Οργκανουμ
Ντισκάντους
Παλαιά Τέχνη (Ars Antiqua)
Νέα Τέχνη (Ars Nova) (Γκυγιόμ ντε Μασό)
Σχολή της Παναγίας των Παρισίων (Λεονίνος, Περοτίνος)
Λειτουργία (Missa)
Γοτθικό μοτέτο
Τενόρ
Κάντους φίρμους


1) Η μεσαιωνική μουσική έως τα τέλη του 12ου αιώνα: 

Η μονοφωνική μουσική

 α) Η κοσμική μουσική των Τροβαδούρων, Τρουβέρων και Ερωτοτραγουδιστων έως και τα τέλη του 13ου αιώνα
 Για παράδειγμα ένα τραγούδι του τροβαδούρου Jaufre Rudel (1113-1170) από την δεύτερη εποχή των τροβαδούρων (1120 – 1150) «Qui non sap chantar» σε γαλλο-οξιτανική γλώσσα
Παράδειγμα ένα τραγούδι του ερωτοτραγουδιστή Walther von der Vogelweide (1170-1230)
«Unter den Linden» (Κάτω από τις φιλύρες) σε μεσαιωνικά γερμανικά
Ο Μονιό ντ’ Αράς (Moniot d'Arras, π. 1213-1239), ένας από τους τελευταίους τρουβέρους στην Φλάνδρα, σημαδεύει με το έργο του το τέλος αυτής της προφορικής μουσικής παράδοσης. Το ερωτικό τραγούδι «Ce fut en mai» (Συνέβη το Μάη) είναι μονόφωνο και συνοδεύετε από ένα μουσικό όργανο. (βλ. Machlis σελ. 81)
--> http://www.youtube.com/watch?v=AZlTMPlLxTk&feature=related

 β) Οι Γκολιάρδες (Goliards)
Τα παλαιότερα κοσμικά τραγούδια που διασώζονται έχουν κατά βάση λατινική στιχουργική, όπως τα τραγούδια των σπουδαστών στα μοναστήρια, οι γκολιάρδες, που συχνά εκφράζουν την φιλοσοφία του "ζήσε τη στιγμή." Χαρακτηριστικά είναι τα ποιήματα και τραγούδια των μοναχών από το Αβαείο του Benediktbeuern που γράφτηκαν στις αρχές του 13ου αιώνα http://el.wikipedia.org/wiki/Κάρμινα_Μπουράνα
Το τραγούδι αρ. 211 «Alte Clamat Epicurus» (Ηχηρά φώναξε ο Επίκουρος)
http://www.youtube.com/watch?v=drHDS27ioDk
To τραγούδι αρ. 196 «In Taberna Quando Sumus» (Τόσοι είμαστε στο καπηλειό)  - ένα τραγούδι για το πιοτό!
http://www.youtube.com/watch?v=u1TPfRPqkC4&feature=related
τα ποιήματα αυτά μελοποιήθηκαν από τον συνθέτη του 20ου αιώνα Carl Orff
http://en.wikipedia.org/wiki/Carmina_Burana_%28Orff%29
ακούστε το τραγούδι «In Taberna Quando Sumus» από τον Orff
--> http://www.youtube.com/watch?v=OvN5LkqIMdA
γ) Ένα διαδομένο είδος λαικής μουσικής ήταν ο σαλταρέλο, ζωηρός και «πηδηχτός» ιταλικός χορός.
http://www.youtube.com/watch?v=e8aQm3SoyI4
δ) Στην εκκλησιαστική μουσική κατά τον 4ο αιώνα ο Αμβρόσιος ο Μέγας (340 – 397) Επίσκο­πος Μεδιολάνων επέλεξε τέσσερεις από τους αρχαίους τρόπους, τους λεγόμενους «αυθεντικούς τρόπους», για εκκλησιαστική χρήση. Κατά τον 6ο αιώνα ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας (540-604) πρόσθεσε σε αυτούς τέσσερεις ακόμα, τους λεγόμενους «πλάγιους τρόπους», δημιουργώντας συνολικά οκτώ κλίμακες ή modi στα λατινικά. Το σύστημα αυτό της δυτικής εκκλησίας έλκει την καταγωγή του από τον «οκτώηχο» της Βυζαντινής ανατολικής εκκλησίας.
Αργότερα στα τέλη του 8ου αιώνα γίνεται προσπάθεια καθιέρωσης από τον Πιπίνο το Βραχύ και τον γιό του Καρλομάγνο το ονομαζόμενο Γρηγοριανό Μέλος (προς τιμήν του Πάπα Γρηγορίου) ως κυρίαρχη μελωδική παράδοση της εκκλησίας. 

Παραδείγματα Γρηγοριανού Άσματος
Omnes de Saba Venient (Graduale των Επιφανείων)

Haec Dies Quam Fecit Dominus (Πασχαλινό Graduale)

http://www.youtube.com/watch?v=xxox8JF1gyw
Νεωτερισμοί της εποχής από τον Καρλομάγνο και μετά είναι:α) ο τρόπος (tropus) (να μη συγχέεται με τους 8 εκκλησιαστικούς τρόπους – modi, δηλαδή αποκοπές της οκτάβας βασισμένες στο αρχειοελληνικό πρότυπο, όπως οι μεταγενέστερες κλίμακες) είναι μια μη τυποποιημένη επέκταση του μέλους που είτε παρεμβάλεται είτε προσάπτεται σ’αυτό. Πρόκειται συχνά για προσθήκες κειμένων σε υπάρχοντα μελίσματα ή για προσθήκες νέων μελισμάτων για λόγους «διακόσμησης» ορισμένων σημείων.& β) η στροφική σεκουέντσα (sequentia) μια ειδική περίπτωση τρόπου που συνήθως έχει την εξής δομη: 2 κείμενα με την ίδια μελωδία του οποίους τραγουδούσαν δύο ημιχόρια εναλλάξ, και στην αρχή ή στο τέλος μόνο ένας στίχος που τραγουδιόταν από όλο το χορό.
παράδειγμα η σεκουέντσα του Requiem «Dies Irae Dies Illa» (Ημέρα Οργής, η μέρα εκείνη) του Θωμά Κηλανού (Thomas Celano) (απεβ. 1256)
http://www.youtube.com/watch?v=_gykmaTByTc (Απάντηση στην πρώτη ερώτηση στην Δραστηριότητα 1, Τόμος Γ, σελ. 56.)

Η πολυφωνική μουσική

Η γκάιντα ή τσαμπούνα ή τουλούμι ή αγγείο είναι ένα είδος άσκαυλου (αρχαίο Ελληνικό μουσικό όργανο), δηλαδή είδος παραδοσιακού πνευστού μουσικού οργάνου που απαντάται σε όλη την Ευρώπη, Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή. Η γκάιντα αποτελείται από τον ασκό, το επιστόμιο και το τμήμα παραγωγής ήχου. Το τελευταίο απαρτίζεται από δύο ξεχωριστούς γλωττιδόφωνους αυλούς που παράγουν δύο ήχους ταυτόχρονα. Ο ένας, κοντός με τρύπες, παράγει τη μελωδία και ο άλλος, μακρύς χωρίς οπές, παράγει έναν επίμονο συνεχή ήχο. Η χρήση της γκάιντας είχε αρχίσει αναγκαστικά να διαπεδαγωγεί το αυτί των προγόνων μας και να το συνηθίζει στην ευχαρίστηση του να δέχεται δύο ήχους ταυτόχρονα. Αυτό άσκησε επιρροή και στην χρήση της ανθρώπινης φωνής στο τραγούδι. Έτσι έγινε το αργό πέρασμα από την μονοφωνία (της αρχαιότητας) στην πολυφωνία (του Δυτικού Μεσαίωνα). Ορισμένοι αυτοσχέδιοι αρμονίστες από ένστικτο θα συνόδευαν σε διάστημα τρίτης το τραγούδησα ενός ύμνου ή άσματος. Οι ερασιτέχνες χορωδοί στις αρχές του Μεσαίωνα ασυνείδητα θα θέλησαν να “ντουμπλάρουν” ένα τραγούδι στην πέμπτη ή στην τετάρτη. 

ε) Μόνο κατά τον 9ο αιώνα στην εκκλησιαστική μουσική βρίσκουμε την πολυφωνία προσδιορισμένη πια, και κωδικοποιημένη, στην περιοχή της Φλάνδρας. Τότε έχουμε τα πρώτα έντεχνα πολυφωνικά έργα τα οποία είναι διφωνικά και έχουν την ονομασία όργκανουμ (organum).  Μια δεύτερη φωνή πάνω ή κάτω από την υφιστάμενη (πρώτη), ακολουθεί αυτή την πρώτη φωνή σε παράλληλη κίνηση και σε διαστήματα οκτάβας, πέμπτης, τετάρτης κτλ. Παράδειγμα πρώιμου παράλληλου όργκανουμ. 
Παράδειγμα το Alleluia justus ut palma:
https://www.youtube.com/watch?v=YjCN9lhCQWo

στ) (1100 – 1150) Κατά την εποχή του St. Martial  στη Λιμόζη, πρωτεύουσα της Ακουιτανίας στη Ν. Γαλλία ο πιο σημαντικός νεωτερισμός είναι η πολυφωνική τεχνική του ντισκάντους (discantus), δύο φωνές και δυο μελωδικές γραμμές μια σε ανιούσα και μια σε κατιούσα κίνηση μεταξύ τους. 
Παράδειγμα το Maria Virgo Virginum:

Από τη Λιμόζη, πρωτεύουσα της Ακουιτανίας προέρχεται και ο πρώτος γνωστός τροβαδούρος ο Γουλιέλμος Θ' του Πουατιέ (1071-1126). Η σχέση μεταξύ κοσμικής μουσικής (τροβαδούροι) και θρησκευτικής μουσικής (γρηγορίανό μέλος) είναι προφανής. Το ντισκάντους δε μοιάζει πλέον με το δεδομένο Γρηγοριανό Μέλος, είναι ένα τραγούδι διανθισμένο ή μελισματικό: πάνω δηλαδή σε ένα ή περισσότερα φωνήεντα του υφιστάμενου κειμένου ερμηνεύεται ένα μελωδικό απόσπασμα με ορισμένες τυποποιημένες διατάξεις φθόγγων. (βλ. Τόμος Γ, σελ. 32)

Το νεό όργανουμ δεν αυτοσχεδιάζεται πια, αλλά είναι προιόν σύνθεσης και καταγραφής!(Απάντηση στην πρώτη ερώτηση στην Δραστηριότητα 5/ Κεφ. 1, Τόμος Γ, σελ. 35)
Το μέλος δεν βρίσκεται πια πάνω, αλλά κάτω ως βάση της πολυφωνικής σύνθεσης, ενώ η ψηλή φωνή (vox organalis) αποκτά λόγω της θέσης της μεγαλύτερη σημασία. (Απάντηση στην τρίτη ερώτηση στην Δραστηριότητα 5, Τόμος Γ, σελ. 57)
Οι νέες μορφές θρησκευτικής φωνητικής μουσικής είναι
α) ο conductus που εκτελείτο στη λειτουργία πριν από τα αναγνώσματα, ενόσω ο διάκονος πήγαινε προς τον άμβωνα. Ως «συνοδευτικό τραγούδι» τραγουδιέται και κατά την είσοδο και έξοδο σημαντικών προσώπων στο ναό.
β) οι τρόποι του Benedicamus Domino. Το Benedicamus Domino ψαλλόμενο από τον διάκονο βρίσκεται στο τέλος της ακολουθίας και της λειτουργίας. Πριν από το Benedicamus Domino παρεμβαλλόταν ένα τροπικό πεζό κείμενο γραμμένο μονοφωνικά χωρίς επαναλήψεις. Αυτός ο τρόπος στιχουργείται και μελοποιείται στροφικά σαν conductus ενώ μεταγράφεται σε δύο φωνές.
και νέες τεχνικές:
η τεχνική του ισοκράτη: πάνω από μια κρατημένη νότα (συλλαβή) του cantus ηχεί ένα μέλισμα της vox organalis που αναπτύσσεται πάνω στην ίδια συλλαβή. Αρχαιότερη τεχνική που την περίοδο αυτή ουσιαστικά ταυτίζεται με την τεχνική του όργκανουμ.

To Graduale Viderunt Omnes από τη 2η Ημέρα της Λειτουργίας των Χριστουγέννων από την Σχολή του St. Martial της Λιμόζης (12ος αιώνας)

2) (1175 – 1320) Η εποχή της Notre Dame και της Παλαιάς Τέχνης (Ars Antiqua) 

Ο Λεονέν (Leonin π. 1150- π. 1201) οργανίστας στην Παναγία των Παρισίων επιφέρει σημαντικές καινοτομίες στη σύνθεση του organum. Όχι μόνο το duplum (υψηλότερη φωνή με κείμενο) ξετυλίγεται με ιδιαίτερη ελευθερία αλλά και ο tenor (χαμηλότερη φωνή χωρίς κείμενο) δεν είναι στενα υποδουλωμένος στο ρυθμό του γρηγοριανού θέματος που εκθέτει. 

To Graduale Viderunt Omnes μελοποίησε και ο Λεονέν με την μορφή του organum duplum


Ο Περοτέν (Perotin π. 1160-1230) μαθητής και διάδοχος του Λεονέν στην Παναγία των Παρισίων, επιδίδεται σε εύστροφους συνδιασμούς με 3 φωνές ή με 4 φωνές, είναι δεξιοτέχνης της τεχνικής του discantus (την οποία επεξεργάστηκε στην πραγματεία του Magnus Liber), επινοεί τη γόνιμη μέθοδο της μίμησης, επεξεργάζεται το μελισματικό ύφος.Το μελισματικό organum θα μετατραπεί βαθμιαία σε μια πιο εξελιγμένη πολυφωνική φόρμα. Πάνω σε κάθε μουσική φράση των επάνω φωνών – και συγκεκριμένα στις clausulale του discantus - εντάσσεται αντίστοιχα ένα «κειμενάκι» (στα λατινικά motetus - βλ. Μάμαλης σ. 33) 

 Έτσι δημιουργείται το γοτθικό μοτέτο της Ars antiqua. (Το μοτέτο της Ars antiqua δεν θα πρέπει να συγχέεται με το παλαιότερο μοτέτο που ήταν αρχικώς εκκλησιαστική φόρμα και εκτελούνταν στο τέλος της λειτουργίας ως εμπλουτισμός της, αλλά ούτε και με το μεταγενέστερο μοτέτο του 15ου αιώνα το οποίο είναι θρησκευτικό πολυφωνικό έργο, με ή χωρίς ενόργανη συνοδεία.)

Στο παρακάτω παράδειγμα το «Viderunt Omnes» του Perotin (π. 1198) έχει μελοποιηθεί ως ολυφωνικό (τετράφωνο) μοτέτο. Εδώ μπορεί κανείς να αντιληφθεί τον κατασκευαστικό σκελετό του κομματιού (cantus firmus) καθώς και τις επιπρόσθετες αντιστικτικές γραμμές καθως και την παρουσία των μελισμάτων.

Το μοτέτο εκτελείτο όλο και συχνότερα εκτός εκκλησίας. Έτσι ανεξάρτητα από τις εξελίξεις στο Παρίσι σημαντική εξέλιξη κατά τον 13ο αιώνα είναι και η εξέλιξη του θρησκευτικού μοτέτου σε αυτόνομη πολυφωνική φόρμα κοσμικού χαρακτήρα. Πάνω στη φωνή tenor μπαίνει μια δεύτερη (duplum) και μια τρίτη (triplum) αλλά με διαφορετικά κείμενα. Για παράδειγμα ο Adam de la Halle στο τραγούδι της Μαριόν συνδιάζει τη φωνή dumplum με κείμενο “Robin m'aime, Robin m'a, Robin m'a demandé si il m'aura” [Ο Ρομπέν μ'αγαπά, ο Ρομπέν μ'έχει δική του, ο Ρομπέν με ρώτησε αν θα μ' αποκτήσει] με τη φωνή triplum με ένα άλλο κείμενο “Qu' il me fut cruel de quitter ma vie” [Πόσο ήταν για μένα σκληρό να αφήσω την καλή μου] και όλα αυτά πάνω στην οργανική φωνή tenor που είναι η μελωδία Dulce Lignum (Ξύλον ηδύ) από την ακολουθία της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού. Εδώ φαίνεται και η θρησκευτική προελευση του μοτέτου.
http://www.youtube.com/watch?v=zmYZfuB86rw
Αναλόγως εξελίχθηκε και μια άλλη εκκλησιαστική φόρμα, το conductus, σε πολυφωνικό κομμάτι. (βλ. Μάμαλης, σ. 34 κ. σ. 27).

3) (1320 – 1400) Ο 14ος αιώνας: η Νεα Τεχνη (ars nova)  – Παπική αυλή της Αβινιόν

Στα τέλη του 13ου αιώνα εμφανίζονται στη Γαλλία νέες μουσικές τεχνοτροπίες, που απελευθέρωσαν βαθμιαία τους συνθέτες από την λειτουργική τέχνη της εκκλησίας. Η μουσική επίσης γίνεται πιο κοσμική. Η τεχνοτροπία χαρακτηρίστηκε ως Νέα Τέχνη (ars nova). 

O Φιλίπ ντε Βιτρί (Philippe de Vitry) (1291-1361) συστηματοποίησε τα νέα επιτεύγματα. Χαρακτηριστικό για την ars nova είναι το τρίφωνο, τριπλό μοτέτο (τρία κείμενα στα λατινικά) «Να συνεχίσω να ακολουθώ / Τα αγαθά ευτρεπίζουν / Λύτρωσε με, Κύριε» (Colla iugo subdere / Bona condit / Libera me, Domine) του Philippe de Vitry (1291-1361)

 https://www.youtube.com/watch?v=OKOyl7pBQsw

Ο  Strohm (Strohm, Reinhard: The Rise of European Music. 1380-1500, Κέμπριτζ: 2005, Cambridge University Press, σ. 23-24.) αναφέρει πως οι βασικές στυλιστικές αλλαγές (νεωτερισμοί) στη μουσική σύνθεση της ars nova είναι οι εξής:

 1) ύφος μοτέτου με α) μια πάνω φωνή με κείμενο (duplum) η οποία μπορεί να συνοδεύεται και β) από μια επιπλέον (triplum) με κείμενο, γ) μια πιο αργή χωρίς κείμενο φωνή (tenor) η οποία μπορεί να συνοδεύεται και δ) από μια επιπλέον χωρίς κείμενο πάνω από αυτή (contratenor).

Το κοσμικό μοτέτο ωριμάζει μέσα από την τέχνη του Γκυγιώμ ντε Μασώ (Guillaume de Machaut 1300-1377) Οι διαφορετικές συμπλεκόμενες φωνές έχουν διαφορετικό κείμενο. Παραδείγμα κοσμικού ισορρυθμικού τρίφωνου μοτέτου με 2 κείμενα ( ο κατ’ εξοχήν τύπος μοτέτου της Ars Nova) το «Quant en moy» του Machaut

https://www.youtube.com/watch?v=qeJiFXlvxqQ

Στο τρίφωνο μοτέτο «Hareu ! Le feu!» του Machaut συνδιάζονται τρια διαφορετικά κείμενα, 2 γαλλικά και ένα λατινικό (βλ. Machlis, σ. 84, οδηγός ακρόασης 4 - στην εκτέλεση του Machlis το λατινικό κείμενο obediens usque ad mortem, δηλαδή «υπάκουος μέχρι θανάτου» παίζεται οργανικά, δηλαδή έχει αντικατασταθεί από τον ήχο του βομβάρδου (bombardon) χάλκινο πνευστό).

Η ιδιότητα του κληρικού δεν εμπόδισε τον Guillaume de Machaut να ασχοληθεί και με έργα κοσμικού χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα μπαλάντες (καθορισμένη φόρμα ποίησης και μουσικής με περιεχόμενο επικολυρικού χαρακτήρα).
Παράδειγμα: «Τόση αγάπη μπορεί να δωθεί στην φίλη» (Se Quanque Amours Puet Donner A Amy)
https://www.youtube.com/watch?v=pvSxpn8ladg

2) ύφος discant ή chanson όπου απαντάτε μια φωνή με κείμενο και δύο πιό αργές χαμηλότερες φωνές χωρίς κείμενο. Για παράδειγμα στη μπαλάντα «Medée fu en amer véritable» οι δυο χαμηλότερες φωνές ερμηνευονται από όργανα και η υψηλότερη με κείμενο από γυναικεία φωνή (Strohm, σ. 46).
https://www.youtube.com/watch?v=JCMlUU9yrSg

3) το «ταυτόχρονο ύφος» κατά το οποίο 3 ή 4 φωνές με το ίδιο κείμενο και με ελαφρές ρυθμικές διαφοροποιήσεις μεταξύ τους. Ένα από τα χαρακτηριστικά πολυφωνικά έργα θρησκευτικής μουσικής της περιόδου αυτής από την Παπική αυλή της Αβινιόν είναι το ονομαζόμενο «Credo Bonbarde», μια σύνθεση για 4 φωνές σε ταυτόχρονο ύφος (σύμφωνα με την ορολογία του Strohm, σ. 30).

Η αρχή της ισοπεριοδικότητας: Για να αντιστοιχίσει τις πάνω φωνές στον tenor ο Philippe de Vitry (1291 – 1361) κανόνιζε την περιοδική τους δομή σύμφωνα με τα τμήματα της φωνής tenor. Τα σταματήματα (παύσεις) εμφανίζονται πάντα στο ίδιο σημείο. Η διαίρεση αυτή δεν υπολογίζει το μελωδικό υλικό, και κάποιες φορές ούτε το κείμενο.

Η αρχή της ισορρυθμίας υπερβαίνει την αρχή της ισοπεριοδικότητας. Η ομοιότητα δεν αφορά μόνο στην οργάνωση των περιόδων, αλλά περιλαμβάνει και επανάληψη των ίδιων αξιών από τον tenor στις πάνω φωνές. Το ισορρυθμικό μοτέτο αποτελεί το αποκορύφωμα της ορθολογικής δόμησης στη γοτθική μουσική. Ταυτόχρονα η ισορρυθμία δημιουργεί ισορροπία σε σχέση με την εκφραστική μελοποιία και την εμπλουτισμένη αρμονία (τρίτες, αλλοιωμένοι φθόγγοι.)Επίσης η ίδια αρχή της ισορρυθμίας επεκτείνεται και στη θρησκευτική  μουσική της εποχής, όπως στο 5ο μέρος με τίτλο «Agnus Dei» (Αμνός Θεού) της τετραφωνικής λειτουργίας Messe de Notre Dame του Μασώ: http://www.youtube.com/watch?v=bHRAYbgdxew (Aπάντηση στην Δραστηριότητα 6, Τόμος Γ, σελ. 57.)

4) ο 14ος αιώνας στην Ιταλία (Trecento) ή ιταλική Ars Nova
Επίσης στην Ιταλία αναπτύσσεται από τα μέσα του 14ου αιώνα μια άλλου τύπου πολυφωνική αντίληψη με προτεραιότητα στη μελωδία και με νέες μουσικές και ποιητικές μορφές  όπως τα μαντριγκάλια, οι μπαλάτε και τις κάτσε.
Ένα παράδειγμα από μια Ballata του Francesco Landini
https://www.youtube.com/watch?v=TXpgPLW_6IQ

 Παραδείγματα από το έργο του Jacopo da Bologna, χαρακτηριστικά για το μαντριγκάλι της Ιταλίας του Trecento 


Β) Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

 ΕΝΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ
Βουργουνδική ή Γαλλοφλαμανδική σχολή (Γκιγιόμ Ντιφέ, Γιοχάνες Όκεγκεμ, Ζοσκέν ντε Πρε)
Γαλλικό πολυφωνικό σανσόν στο15ο αιώνα (π.χ. Ζοσκέν ντε Πρε)
Γαλλικό πολυφωνικό σανσόν στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα (π.χ. Κλεμάν Ζανκέν)
Στιλ της μίμησης
Άγγλοι Βιρτζιναλιστές
Χωροδιακή σύνθεση a capella
Αναγεννησιακό μοτέτο (Παλεστρίνα)
Ιταλικό Μαντριγκάλι του 16ου αιώνα (Κλαούντιο Μοντεβέρντι)
Μεταγενέστερη Βουργουνδική καντσόνα (Ορλάντο ντι Λάσο)
1) ο 15ος αιώνας και οι αρχές του 16ου αιώνα - Πρώιμη και Μέση Αναγέννηση (1400-1534)

α) Θρησκευτική μουσική της πρώιμης και μέσης Αναγέννησης 

Την περίοδο αυτή γίνεται έντονη η  επιρροή της Γαλλοφλαμανδικής σχολής. Στο αναγεννησιακό μοτέτο οι μελωδίες και οι ρυθμοί γίνονται πιο ξεκάθαροι ενώ το ενδιαφέρον μετατοπίζεται τώρα στην υψηλότερη φωνή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το θρησκευτικό μοτέτο Alma redemptoris mater (Φιλεύσπλαχνη Μητέρα του Σωτήρα) του Γκυγιώμ Ντυφέ (Guillaume Dufay 1397-1474) Προσέξτε πως ανοίγει το μοτέτο με ένα παρατεταμένο μέλισμα πάνω στα πρώτα φωνήεν του Alma καθώς και πως οι φωνές στα χαμηλότερα μέρη αντικαθίστανται από μουσικό όργανο. 
-->http://www.youtube.com/watch?v=6ZcN7GoN_Gc

Σημαντικός νεωτερισμός είναι η τεχνική του «ψευδούς βασίματος» (faux bourdon). Στα τρίφωνα έργα στην Αγγλία η κύρια μελωδία (μέλος) στην πάνω φωνή συνοδεύεται από 2 χαμηλότερες γωνές ( και ως δηλ. )με συνεχείς συγχορδίες σε α αναστροφή. Τη μεσαία φωνή αυτή που κινείται παράλληλα με την πάνω φωνή σε απόσταση τετάρτης, δηλ. λανθασμένα γιατί δε σημειώνεται συμπληρώνουν οι εκτελεστές σύμφωνα με την ένδειξη « à faux bourdon» δηλ. «με ψευδές βάσιμο». παλαιότερο παράδειγμα αυτής της τεχνικής είναι το 9ο μέρος της Λειτουργίας του Αγ. Ιακώβου (Missa Sancti Jacobi) του Guillaume Dufay (1429). Το σημείο «Vos, qui secuti estis me» αντικατοπτρίζεται σε μια σειρά από παράλληλες τέταρτες στη μεσαία φωνή. (Απάντηση στην Δραστηριότητα 8, Τόμος Γ, σελ. 58.)
Συνθέσεις για 4 φωνές είναι πλέον ο κανόνας στο τέλος του 15ου αι. Πλέον οι φωνές ονομάζονται ως εξής a):Discantus ή sopranus (η ψηλότερη) συνήθως με την κύρια μελωδία, b) Contratenor altus ή altus συνήθως για αρμονικό συμπλήρωμα, c) Tenor έχει το cantus firmus αποτελώντας τη βάση της σύνθεσης, d) Contratenor bassus ή bassus, η πιο χαμηλή φωνή πάνω στην οποία στηρίζεται η αρμονία.
Δημιουργείται ένα σύστημα καταληκτικών τύπων, οι ονομαζόμενες clausulae εν είδει συγχορδιών των 2-3 φθόγγων στο τέλος της μουσικής φράσης. Είναι σημαντικές γιατί επαναφέρουν την εξέλιξη της μουσικής φράσης στην βασική της τονικότητα. Στην 2φ σύνθεση οι σπουδαιότερες είναι η clausula του tenor και η clausula της soprano.

 Οι συνθέτες επενδύουν με πολυφωνική μουσική την καθημερινή λειτουργία της εκκλησίας
Χαρακτηριστικός στιλιστικός νεωτερισμός της Αναγέννησης είναι η παράφραση ( ή παρωδία). Μια μελωδία κοσμικού τραγουδιού (π.χ το γνωστό τραγούδι του μεσαίωνα «L'homme armé» που χρησιμοποιήθηκε πάνω από 30 φορές) αντικαθιστά το μελωδικό στοιχείο της λειτουργίας. Ως πρότυπα χρησιμοποιούνται πολυφωνικά chansons. Πρώτη επίσημη αντίδραση της εκκλησίας σ’ αυτόν τον νεωτερισμό γίνεται στη σύνοδο του Τρέντο (1545-1563). (Απάντηση στην Δραστηριότητα 8, Τόμος Γ, σελ. 58.)

Χαρακτηριστικά παραδείγματα της τρίτης γενιάς Γαλλοφλαμανδών συνθετών οι λειτουργίες του Ζοσκέν ντε Πρέ (Josquin des Prez 1440-1521)
Missa La sol fa re mi
http://www.youtube.com/watch?v=xo6fzBpWhLA

Η Missa L’homme armé super voces musicales ήταν η πιο διάσημη λειτουργία που συνέθεσε ο Josquin des Prez (1450–1521), η οποία σώζεται σε πολυάριθμα χειρόγραφα και έντυπες εκδόσεις. Χρησιμοποιώντας τη δημοφιλή μελωδία L‘homme armé ως το cantus firmus υλικό η μελοποίηση έγινε για τέσσερις φωνές. Όπως οι περισσότερες λειτουργίες, αποτελείται από πέντε τμήματα. Παράδειγμα το πρώτο μέρος (Kyrie):


Στο θρησκευτικό μοτέτο Ave Maria είναι χαρακτηριστική η χρήση του κανόνα
http://www.youtube.com/watch?v=LUAgAF4Khmg&feature=related

Ο Γιοχάνες Όκεγκεμ (Johannes Ockeghem 1410  - 1497) στη μοναδική σύνθεση του Deo Gratias ( Ευχαριστούμεν Σοι Κύριε) χρησιμοποιεί εκτενώς την τεχνική του κανόνα σε μια σύνθεση για 36 φωνές περιέχει τέσσερις 9φωνους “κανόνες”:

https://www.youtube.com/watch?v=91jag9yqiqE
και σε άλλη εκτέλεση
https://www.youtube.com/watch?v=1bYGmISF3ME

β) Η κοσμική μουσική της πρώιμης και μέσης Αναγέννησης

Η περίοδος μεταξύ 1400 και 1600 χαρακτηρίζονταν από την καλλιέργεια της μουσικής σε διάφορα κέντρα στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην Αγγλία και τις Κάτω Χώρες. Το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της μουσικής του ύστερου 14ου αιώνα ονομάζεται Ars Subtilior (εκλεπτυσμένη τέχνη). Χαρακτηριστικός συνθέτης ο Ζεάν Βαγιάν (Jehan Vaillant).
Στο He tres doulz roussignol του συνθέτη Borlet με τα πολλά εμπλεκόμενα κείμενα, διακρίνουμε την ταυτόχρονη εκφορά 4 φωνών.
https://www.youtube.com/watch?v=_eIxNKO9eqM

Ο 15ος αιώνας υπήρξε η χρυσή εποχή της Βουργουνδικής ή Γαλλοφλαμανδικής Σχολής, της οποίας οι συνθέσεις χαρακτηρίζονται από την τετράφωνη πολυφωνία, τη διεύρυνση της αντίστιξης και την χρήση του κανόνα.
. 
Η ενασχόληση με τη μουσική στο χώρο της οικίας γίνεται όλο και πιο δημοφιλής.

Ο Γιοχάνες Όκεγκεμ (Johannes Ockeghem) είναι γνωστός και για τις καντσόνες του (μελοποιημένη ερωτική ποίηση) όπως στο ροντώ (Rondeau) Quant de vous seul je pers la veue
http://www.youtube.com/watch?v=ui9tci8k3rU

ο Γκιγιόμ Ντιφέ (Guillaume Dufay 1397-1474) με μπαλάντες όπως η «Se la face ay pale»
http://en.wikipedia.org/wiki/Guillaume_Dufay

 το κοσμικό μοτέτο «Mille Regretz» του του Ζοσκέν ντε Πρέ (Josquin des Prez) 
http://www.youtube.com/watch?v=3GBwbt6hK6c&feature=related

Στα πολυφωνικά σανσόν (chanson), έργα για πέντε και έξι φωνές, ο ο Ζοσκέν ντε Πρέ δημιούργησε στενότερη σχέση μεταξύ στίχων και μουσικής και χρησιμοποίησε τον κανόνα. Στο πολυφωνικό σανσόν Baises moy, ma doulce amye (Φίλησε με, γλυκιά μου φίλη) ο συνθέτης έφτασε στο απόγειο της τεχνοτροπίας του με μια σύνθεση για έξι φωνές.
https://www.youtube.com/watch?v=UozEiz4Pj0M



2) ο 16ος αιώνας - Ώριμη Αναγέννηση (1534-1600) 

α) Η κοσμική μουσική της ώριμης Αναγέννησης

Φωνητική Μουσική
Το γαλλικό πολυφωνικό σανσόν (chanson) ακολουθεί τις τεχνικές της πολυφωνίας και ιδιαίτερα την τεχνική της μίμησης. Ο  Κλεμάν Ζανεκέν (Clément Janequin) (1485-1558) αναδεικνύει την ονοματοποιία και το φαινόμενο της αντίχησης με ήχους λέξεων μεγάλης διάρκειας και αλλαγές στο ρυθμό, όπως χαρακτηριστικά στο σανσόν 
Le chant des oiseaux (Το κελάηδημα των πουλιών)

ή στο Voulez ouyr les cris de Paris (Άκου τις κραυγές του Παρισιού)
https://www.youtube.com/watch?v=FiPhbS_ZlRk

Στο 2ο μισό του 15ου αι. εμφανίζεται στην Ιταλία μια νέα κοσμική πολυφωνική μουσική που εξαπλώνεται το 16ο. Χαρακτηριτική περίπτωση η «frottola» (σημαίνει ένα σωρό παράξενα πράγματα) που είναι ένα τετράφωνο αρχικά ομοφωνικό και κατόπιν αντιστιικτικό τραγούδι. Η κύρια φωνή είναι η μόνη με κείμενο και soprano και όλες οι άλλες basso, alto, tenor απλώς συμπληρωματικές οπότε μπορούν και παίζονται από όργανα. Το περιεχόμενο είναι συχνά ερωτικό ή παιγνιώδες. Η φρότολα είναι πρόδρομος του μαδριγαλίου του 16ου αιώνα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Non è tempo d'aspettare (Δεν έχω χρόνο να περιμένω) του  Marchetto Cara (1465-1525)
--> http://www.youtube.com/watch?v=WCiEfuhxUU4
Επίσης τα έργα του Ζοσκέν ντε Πρέ «El Grillo» (Ο γρύλλος) και «Scaramella va alla guerra» (Ο Σκαραμέλα παέι στον πόλεμο) ως τεχνική υπάγονται στο είδος φροτόλα, χωρίς όμως να ονομάζονται έτσι.
«El Grillo»
http://www.youtube.com/watch?v=iGStZ-ftDEs&feature=related
«Scaramella va alla guerra»

Το ιταλικό μαδριγάλι του 16ου αιώνα (στην κλασική του μορφή) συνδέεται με τον Claudio Monteverdi (1567-1643) ο οποίος έγγραψε εννέα βιβλία με μαντριγκάλια για 4,5 και 6 φωνές.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Ohime! Se tanto amate! (Αλοίμονο! αν τόσο πολύ σ' αρέσει!) από το 4ο βιβλιο Μαδριγαλίων (βλ. Machlis, σ. 116)
https://www.youtube.com/watch?v=RXzjlf3gy7k
Παράδειγμα από αναγεννησιακό αγγλικό μαδριγάλι στο έργο του
John Farmer «Fair Phyllis»
https://www.youtube.com/watch?v=cE_7aqtgquo

Ο Ορλάντο ντι Λάσο ή Ρολάν ντε Λάσους (Roland de Lassus 1532-1594) δεσπόζουσα φυσιογνωμία στην Αναγέννηση.
Εδώ παράδειγμα μεταγενέστερης Βουργουνδικής καντσόνας όπως η Bon jour mon coeur (Καλή Μέρα Καρδιά μου)
https://www.youtube.com/watch?v=ft8FlkZYLAg

ως κοσμοπολίτης ο Λάσους μελοποιεί με άνεση κείμενα στα γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά (το ύφος του γερμανικού τραγουδιού που ακολουθεί είναι διαφορετικό από το προηγούμενο γαλλικό):
http://www.youtube.com/watch?v=UToZjFdKm08&feature=related
και επιπλέον παραδείγματα στην wikipedia
http://en.wikipedia.org/wiki/Orlande_de_Lassus

Ενόργανη Μουσική
Στη μουσική, τον 16ο αιώνα αρχίζει να αναπτύσσεται ενδιαφέρον για την ενόργανη μουσική (μουσική που εκτελείται από όργανα χωρίς ανθρώπινες φωνές), ή αλλιώς, «ενδιαφέρον για έναν ηχητικό συνδυασμό οργάνων που μέχρι τότε ακούγονταν συνήθως ανεξάρτητα». 

Στην οργανική χορευτική μουσική σημαντικά παραδείγματα υπάρχουν στο έργο του Tielman Susato από τη χορευτική συλλογή Danserye (Ντανσερύ) – όπως  εδώ ο χορός Allemande σε εκτέλεση με ένα μουσικό όργανο
http://www.youtube.com/watch?v=Hmc6ifsE4VU&feature=related

Παρακάτω μια συλλογή ενόργανης χορευτικής μουσικής του 16ου αιώνα.

Παρακάτω ενόργανη μουσική του 16ου αιώνα με σύνολο από λαούτα

Καθώς και μουσική από τη Βενετία

Στην Αγγλία η μουσική του John Dowland εκφραστικά έργα για λαούτο. Το αναγεννησιακό λαούτο απέκτησε μόνιμη θέση στις βασιλικές αυλές της Ευρώπης.
Χαρακτηριστικό το I saw my Lady weepe από το Second Booke of Songs or Ayres (1600):
http://www.youtube.com/watch?v=gRRb1PEzJtM

Στην Αγγλία εμφανίστηκε ένα είδος πληκτροφόρου το virginal το οποίο θεωρήθηκε ο πρόγονος του τσέμπαλου. Η σχολή των βιρτζιναλιστών άνθησε στην ελισαβετιανή εποχή και σημαντικότεροι εκπρόσωποι του ήταν ο Thomas Tallis, ο μαθητής του William Byrd, o Giles Farnaby και ο John Bull. Τα πιο γνωστά έργα του Giles Farnaby και του William Byrd περιλαμβάνονται στη συλλογή με τίτλο Fitzwilliam Virginal Book.

Ο Byrd συνέβαλε επίσης με οκτώ κομμάτια για πληκτροφόρο στο Parthenia (1612–13), μια συλλογή 21 συνθέσεων που περιείχε μουσική των Byrd, John Bull και Orlando Gibbons.

Τον 16ο αιώνα εμφανίζεται έντονα το πληκτροφόρο όργανο (ή κλαβιέ) ως πολυφωνικό όργανο (αναλόγως στους ναούς υπάρχει σήμερα το εκκλησιαστικό όργανο). Παράδειγμα: Toccata del V Tono & Ricercar del XII Tono του Andrea Gabrieli.

Σημαντικός Ιταλός συνθέτης στη Βενετία είναι ο Andrea Gabrieli (1532–1585), γνωστός και για συνθέσεις στην πιο αντιπροσωπευτική φόρμα της εποχής, το ριτσερκάρε (που αποτελεί προπομπό της φούγκας), όπως το Ricercar del sesto tuono, εκτελεσμένο για σύνολο πνευστών.

Επίσης το Ricercar del secondo tuono a 4 με σύνολο βιολιών και πνευστών. Στα τέλη του 16ου αιώνα έκαναν την εμφάνιση τους τα βιολία (με ξακουστούς μάστορες όπως ο Andrea Amati).
Επίσης ένα Ricercar για εκκλησιαστικό όργανο του Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621) 

Ο συνθέτης και οργανίστας Giovanni Gabrieli (554/1557 – 1612), ανιψιός του Andrea αντιπροσωπεύει την κορύφωση του ύφους της Βενετικής Σχολής, την εποχή της στροφής από τα αναγεννησιακά στα μπαρόκ ιδιώματα. Χαρακτηριστικές είναι οι συνθέσεις του για ορχήστρα πνευστών σε αντιφωνικό ύφος.

β) Η θρησκευτική μουσική της ώριμης Αναγέννησης

Στην ώριμη αναγέννηση κυριαρχεί η «παπική» μουσική του Παλεστρίνα (Giovanni Pierluigi da Palestrina 1525 –1594)
ως παράδειγμα το μέρος Gloria από τη Λειτουργία του Πάπα Μάρκελου (Missa Papae Marcelli)
http://www.youtube.com/watch?v=ry1sQz3vQUc
και το θρησκευτικό πολυφωνικό μοτέτο «Super flumina Babylonis» (Επί των ποταμών της Βαβυλώνος)
http://www.youtube.com/watch?v=98t8dCW7SIw&feature=related

Βέβαια ο Λάσους είναι σημαντικός συνθέτης και θρησκευτικής μουσικής με πολλές μελοποιήσεις Λειτουργιών και άλλα έργα – όπως οι «Ψαλμοί Μετάνοιας» («Psalmi poenitentiales») και τα θρησκευτικά μαδριγάλια για 7 φωνές «Δάκρυα μετάνοιας του Αγ. Πέτρου» («Lagrime di San Pietro») του Λάσους
http://www.youtube.com/watch?v=yQaQeRuKWgs

Στις χώρες της θρησκευτικής Μεταρρύθμισης ο Μαρτίνος Λούθηρος προετείνει τη δημιουργία των χορωδιακών μουσικών ύμνων, τα κοράλ (choral). 
Παράδειγμα το κοράλ Es ist ein Ros' entsprungen (Ένα ρόδο άνοιξε) - του Michael Praetorius (1571–1621)

https://www.youtube.com/watch?v=Ru0JYOBre7Y

γενικά για τη μουσική της Αναγέννησης
http://en.wikipedia.org/wiki/Renaissance_music

Γενικά χαρακτηριστικά της μουσικής της Αναγέννησης:

1)    ο πολυγραμμικός ήχος της ύστερης γοτθικής εποχής υποχωρεί μπροστά στο πιο γεμάτο [και συνεκτικό] ήχο της Γαλλοφλαμανδικής σχολής
2)    Η γραμμη δημιουργεί μέσω της πολυφωνικής διαστρωμάτωσης τις συγχορδίες
3)    Η διαδοχική σύνθεση των φωνών υποχωρεί μπροστά στην ταυτόχρονη αντίληψη
4)    Οι στατικές και ίσως κάπως έντονες συνηχήσεις οκτάβας και πέμπτης εμπλουτίζονται με τις απαλές έκτες και τρίτες
5)    Προετοιμάζεται η λειτουργική αρμονία των συγχωρδιών [που θα επιτευχθεί στην περίοδο μπαρόκ]
6)    Η περίπλοκη γοτθική μελωδική γραμμή αντικαθίσταται από την απλή μελωδία που οδηγείται από την ανθρώπινη αναπνοή
7)    Οι σύνθετοι και εξεζητημένοι ρυθμοί δίνουν τη θέση τους σε μια όλο παλμό ζωντάνια
8)    Ο κανονικός tenor, ο σύνθετος ορθολογισμός και ο κονστρουκτιβισμός της ισορρυθμίας εγκαταλείπονται για χάρη απλούστερων μορφών και αναλογιών
9)    Νέα είναι η αναζήτηση της φυσικότητας στη μουσική: η μουσική πρέπει να απομιμείται τη φύση, μιμούμενη ως φωνητική μουσική το κείμενο (imitar le parole) δηλ. αποδίδοντας το συναίσθημα και το εκφραστικό του περιεχόμενο.
(απόσπασμα από: Ulrich Michels, Άτλας της Μουσικής, τ. 1, Αθήνα: εκδ. Φίλιππος Νάκας 1994), σελ., 229)


Γ) Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΜΠΑΡΟΚ

ΕΝΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ
Όπερα
Ορατόριο
Φλωρεντινός όμιλος
Ποιμενικό δράμα
Άρια
Ρετσιτατίβο
Πρίμα ντόνα
Καστράτο
Μονωδιακό ύφος (μονωδία)
Μπάσο κοντίνουο
Λυρικές τραγωδίες (Ζαν Μπατίστ Λιλί)
Τρίο-σονάτα
Κοντσέρτο γκρόσο
Μονοθεματική Μουσική
Φούγκα
Θέμα - Αντιθέμα
Αντίστιξη
Καντάτα
Κοράλ 
Ύφος Galant
Η διαμάχη των μπουφόνων (Ρουσό-Ραμό)
Όπερα σέρια (Μεταστάζιο)
Όπερα μπούφα (Περγκολέζι)
Τσέμπαλο
Λαούτο

1) Πρώιμη κα Μέση Περίοδος (Ο 17ος αιώνας)
Χαρακτηριστικό για τη μετάβαση από την Αναγέννηση στο Μπαρόκ είναι το υφολογικό στοιχείο της Ομοφωνίας, χαρακτηριστικό του οποίου είναι η κίνηση δύο ή περισσοτέρων φωνών (ή οργανικών μερών) έτσι ώστε να παράγεται αρμονία μέσα από παράλληλες συγχορδίες.http://el.wikipedia.org/wiki/Ομοφωνία_(μουσική)
Μπορείτε να ακούσετε είδη συγχορδιών στο:
http://el.wikipedia.org/wiki/Συγχορδία

Φωνητική Μουσική
Πρώιμη περίοδος 1600 - 1650 (Ιταλία – Ο Φλωρεντινός Όμιλος)

Από την πρώτη πλήρως γνωστή όπερα (μουσικό δράμα dramma per di musica ή ποιμενικό δράμα favola pastorale) «Ευρυδίκη» (1600) του Jacopo Peri η άρια «Scorto da immortal quida»
http://www.youtube.com/watch?v=7325otGTP_8

Ήδη στο 5ο βιβλιο Μαδριγαλίων του Claudio Monteverdi (1567-1643) που εκδόθηκε το 1605 είναι εμφανής η μετάβαση από την Αναγέννηση στο Μπαρόκ.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Lamento della Ninfa (Ο θρήνος της Νύμφης) από το 8ο Βιβλίο Μαδριγαλίων (1638) (και με το κείμενο στα ιταλικά).

Επίσης ακούστε τα μαδριγάλια από το 5ο και 6ο  βιβλίο μαδριγάλιων του Carlo Gesualdo όπως το ‘Moro lasso al mio duolo’ τα οποία συνέθεσε το 1611. Στην ιδιόμορφη περίπτωση του συνθέτη αυτού βλέπουμε πως το μουσικός ύφος απομακρύνεται με «μανιεριστικό τρόπο» από το αμιγώς αναγεννησιακό ύφος. Υπάρχουν απότομες μετακινήσεις σε μακρυνές μεταξύ τους τονικότητες, οι ονομαζόμενοι «μαδριγαλισμοί».
Παραδείγματα από μαδριγάλια του Gesualdo στο:


Ο Claudio Monteverdi συνθέτει το 1607 τον «Ορφέα» και υπερβαίνει το έργο του Peri. Εδώ η άρια του Ορφέα «Possente Spirto e formidabil Nume». Προσέξτε τους βοκαλισμούς, την χρήση της τρομπέτας και της άρπας (που ταιριάζουν στη μουσική του «μάγου» Ορφέα!)

https://www.youtube.com/watch?v=uAH8N8fPCZE
Εδώ «Ο Θρήνος της Αριάδνης» (Lamento d’ Ariana) από την ομώνυμη όπερα.
https://www.youtube.com/watch?v=sKs_jIGJugE
Ο Monteverdi με την τελευταία όπερα του «L'incoronazione di Poppa» (Η Στέψη της Ποπαίας) (1642) εδραιώνει το Μπαρόκ στην όπερα.
- Ως παράδειγμα το ντουέτο του Νέρωνα και της Ποπαίας «Pur ti miro (Σε λατρεύω)» του Monteverdi (το αναφέρει ο Machlis σελ. 150) σε εκτέλεση με τη σοπράνο Nuria Rial και τον  κόντρα-τενόρο Philippe Jaroussky
http://www.youtube.com/watch?v=1ST-6ueDw54

Μέση περίοδος 1650 - 1700
(Γαλλία: Η αυλή του Λουδοβίκου ΙΔ’ και Αγγλία)
και από την κινηματογραφική ταινία «Le Roi Danse (Ο Βασιλιάς χορεύει)» σε μουσική του ιδρυτή της γαλλικής αυλικής όπερας Ζαν Μπατίστ Λιλί (όπου στην ταινία πολύ κοντά στα ιστορικά γεγονότα φαίνεται να σκηνοθετεί τον Λουδοβίκο ΙΔ’) πρβλ. Μάμαλη σελ. 88
http://www.youtube.com/watch?v=BMvpvDjFvHA&feature=related

Αγγλία
- Ο θρήνος της Διδούς «When I am laid in earth» από την από την όπερα «Διδώ και Αινείας» του Περσέλ:
https://www.youtube.com/watch?v=S9xwlWfHWv4

Ιταλία
Η ανάπτυξη του ορατορίου στη Ρώμη. Κύριος εκπρόσωπος ο Giacomo Carissimi και το πιο γνωστό του ορατόριο ο «Ιεφθάε».
http://www.youtube.com/watch?v=46JJdqSYTT4&feature=related

Ο Alessandro Scarlatti αντιπροσωπεύει την ναπολιτάνικη όπερα ένω αργότερα τον 18ο αι ο Vivaldi, ο Antonio Caldara (1670-1736) και ο Baldassare Galuppi τη βενετσιάνικη. Η πρώτη όπερα του Scarlatti παρουσιάστηκε το 1679
http://en.wikipedia.org/wiki/Alessandro_Scarlatti

Γερμανία
Σημαντικό το έργο του Heinrich Schütz
Παράδειγμα:  Symphoniae sacrae III  (SWV 417)


Ενόργανη Μουσική

Την περίοδο μπαρόκ παρατηρούμε τη δημιουργία μιας ιδιαίτερης φόρμας, της τρίο σονάτας, η οποία αποτελείται συνήθως από τρία μέρη, δύο υψηλότερα όργανα και basso continuo. Τα δύο υψηλότερα όργανα είναι συνήθως δύο βιολιά, δύο υψηλότερα όργανα, ωστόσο θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με ζεύγος φλάουτων ή όμποε. Το basso continuo έχει δύο συστατικά: πρώτον, περιλαμβάνει τα μπάσα, το οποία συνήθως παιζόταν από ένα βιολί, βιολοντσέλο ή μπάσο, και δεύτερον, περιλαμβάνει ένα αρμονικό όργανο, π.χ. ένα αρπίχορδο ή μια θεόρβη. Έτσι συνήθως υπάρχουν τέσσερις ερμηνευτές στο σύνολο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Δώδεκα Τρίο-Σονάτες, Op. 1 του Arcangelo Corelli (έργο αφιερωμένο στη βασίλισσα Χριστίνα της Σουηδίας) που δημοσιεύθηκε στη Ρώμη το 1683:

Ένας από τους πλέον σημαντικούς νεωτερισμούς της ενόργανης μουσικής μπαρόκ είναι η δημιουργία του concerto grosso. Το είδος αυτό αντιπαραθέτει δύο ομάδες οργάνων υπό μορφή διαλόγου. Μια μικρή ομάδα με όργανα που είναι ενδεδειγμένα για εκτέλεση δεξιοτεχνών (π.χ. βιολιά) συνδιαλέγεται με μια μεγαλύτερη και λιγότερο ευκίνητη ομάδα οργάνων. Η πρώτη ομάδα ονομαζεται concertino και η δεύτερη ορχήστρα ή concerto grosso ή ripieno. Στόχος είναι η προβολή της πιο σολιστικής έκφρασης χωρίς όμως αυτό να διαλύει την συνολική τάξη και οργάνωση.

Στο παρακάτω παράδειγμα του Arcangelo Corelli το έργο περιλαμβάνει 2 βιολία και 1 βιολοντσέλο, ενώ η ορχήστρα ομάδα από α' και β' βιολιά, άλτο και βιολοντσέλο. 

Στην Ιταλία ο Arcangelo Corelli
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Concerto Grosso σε σολ ελάσσονα, έργο 6, αρ. 8 (έργο που παρουσιάστηκε στο κοινό μάλλον τα Χριστούγεννα του 1690, αλλά τυπώθηκε μεταθανάτια το 1914).
http://www.youtube.com/watch?v=lAboao_peJQ

Στην Γερμανία ο Dietrich Buxtehude (σημαντικός τόσο για την φωνητική όσο και ενόργανη μουσική)
http://en.wikipedia.org/wiki/Dieterich_Buxtehude

ένα δημοφιλές (σε μας!) μουσικό έργο από τον 17ο αιώνα
ο κανόνας σε Ρε του Johann Pachelbel
http://www.youtube.com/watch?v=JvNQLJ1_HQ0


2) Το Μπαρόκ του 18ου αιώνα
α) Η ενόργανη Μουσική (Πρώτο μισό του 18ου αι.)
Αναμφίβολα ο Antonio Vivaldi (1678 – 1741) είναι ο σημαντικότερος συνθέτης συνδέοντας στις αρχές του 18ου αιώνα και ιδιαίτερα παραγωγικός τόσο στη φωνητική (όπερα) όσο και στην ενόργανη μουσική.
http://en.wikipedia.org/wiki/Antonio_Vivaldi

Χαρακτηριστικό παράδειγμα "Ο Χειμώνας" (1ο, 2ο & 3ο μέρος) από τις "Τέσσερις Εποχές" του Antonio Vivaldi, ένα σύνολο τεσσάρων κονσέρτων για βιολί - ένα για κάθε εποχή. Δημοσιεύτηκαν το 1725, μαζί με οκτώ επιπλέον κονσέρτα, με τίτλο “Ο Διαγωνισμός μεταξύ Αρμονίας και Επινόησης”.

https://www.youtube.com/watch?v=p1qNOfdMyGA

Παραδείγματα υπάρχουν για άλλους βενετσιάνους συνθέτες όπως ο Tomaso Albinoni (1671- 1751) και ο Benedetto Marcello (1686-1739)
http://en.wikipedia.org/wiki/Tomaso_Albinoni
http://en.wikipedia.org/wiki/Benedetto_Marcello

Για τους δυο μεγάλους Γερμανούς συνθέτες της μουσικής του Όψιμου Μπαρόκ:

τον G.F.Handel
http://en.wikipedia.org/wiki/George_Frideric_Handel

Χαρακτηριστικό έργο του Haendel τα Concerti Grossi, op. 6 τα οποία συνέθεσε το 1740 με τον τίτλο Grands Concertos και στα οποία αντιπαρατίθενται δύο ομάδες οργάνων υπό μορφή διαλόγου. Μια μικρή ομάδα που αναφέρεται ως κονσερτίνο (με όργανα ενδεδειγμένα για εκτέλεση δεξιοτεχνών) συνδιαλέγεται με μια άλλη.


Επίσης χαρακτηριστικά και τα Concerti Grossi, op. 3 τα οποία ως προς την σύνθεση συνδέονται με τα παραπάνω μόνο που εδώ το κονσερτίνο περιέχει και πνευστά, όπως ομπόε και φαγκότο.


και τον J.S.Bach
http://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Sebastian_Bach
(για να ακούσετε τα παραδείγματα στην περίπτωση του Bach στη wikipedia θα πρέπει να ανοίξετε τις επιμέρους ιστοσελίδες που θα βρείτε στην δεύτερη παράγραφο του κειμένου ανάλογα με το κάθε είδος έργου – υπάρχουν αρκετά).

Με τον Johan Sebastian Bach η μορφή της φούγκας φτάνει στο τεχνικό απόγειο της. Η φούγκα καθώς και η σουίτα επισφράγισαν το απόγειο της μονοθεματικής μουσικής. Στα είδη αυτά η σύνθεση διαπλάθεται με βάση μια και μοναδική μουσική ιδέα που λέγεται θέμα. Η φούγκα είναι ένας κανόνας (βλ. μουσική της Αναγέννησης) πιο ανεπτυγμένος και λιγότερο αυστηρός. Η εισαγωγή των θεμάτων γίνεται στις δύο φωνές, με το ένα μέρος να εκθέτει το θέμα ενώ ένα άλλο μέρος να το επαναλαμβάνει στην πέμπτη (η επανάληψη αυτή ονομάζεται απάντηση), καθόσον το ένα μέρος συνοδεύει το άλλο με μια αντίστιξη ή ένα αντιθέμα. Το πιο χαρακτηριστικό έργο είναι Η Τέχνη της Φούγκας (BWV 1080)

Ακούσετε επιπλέον τα παρακάτω παραδείγματα από την ιστοσελίδα της wikipedia:
«Πρελούδιο και Φούγκα σε Ντο ελάσσονα, Βιβλίο Ι από το Καλοσυγκερασμένο Πληκτροφόρο» (BWV 846) (το παράδειγμα που αναφέρεται στον οδηγό ακρόασης του Machlis, Νούμερο 19, σελ. 187) Ανοίγουμε τη σελίδα του Μπάχ της wikepedia, κατόπιν τη σελίδα που αναφέρεται ο κύκλος έργων που ψάχνουμε, στην περίπτωση μας το «Well-Tempered Clavier», και στη συνέχεια τα παραδείγματα: Book 1 - Prelude in c minor & Book 1 - Fugue in c minor

Ακρίβως το ίδιο έργο μπορείτε να το ακούσετε και με ένα πρόγραμμα οπτικοποίησης (MAM Player Visualization) με το οποίο μπορείτε να παρακολουθήσετε τη μουσική διαδρομή και για την ακρίβεια την πορεία εξέλιξης των τεσσάρων μουσικών γραμμών της φούγγας:

http://www.youtube.com/watch?v=b61JknTyHdk

επίσης ακούστε από την ιστοσελίδα της wikipedia:
Bach's Cello Suite Nr.1 (Bwv1007), 1st movement – Prelude
Brandenburg Concerto No. 3 - 1. Allegro
Brandenburg Concerto No. 5 - 1. Allegro
Preludio for Lute (BWV 1006a) (Sonatas and partitas for solo violin)

Αλλά και την υπέροχη εκτέλεση του πρώτου μέρους της σουίτας για βιολοντέλο από τον Mischa Maisky.
http://www.youtube.com/watch?v=S6yuR8efotI&feature=PlayList&p=0FD06787695D30BE&playnext_from=PL&index=18&playnext=3


Και αν μπορέσετε και τις Παραλλαγές Goldberg (Goldberg Variations) στην εκπληκτική –και ιδιόμορφη- εκτέλεση του 1955 από το νεαρό Glenn Gould (αν προσέξετε θα ακούσετε ότι ψιθυρίζει τη μελωδία καθώς παίζει!) στο youtube
http://www.youtube.com/watch?v=64Xb3qiXR9Y


Θα ήθελα επίσης να σας επιστήσω την προσοχή και σε δύο άλλους συνθέτες της περιόδου, τον Domenico Scarlatti (Machlis 188) και τον Jean-Philippe Rameau (Machlis 188):
http://en.wikipedia.org/wiki/Domenico_Scarlatti
http://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Philippe_Rameau

Αξίζει να ακούσετε διαδοχικά ένα μουσικό κομμάτι του Μπαχ για πληκτροφόρο όργανο (π.χ στην ιστοσελίδα The Art of Fugue το Contrapunctus I – το οποίο είναι το ίδιο που δίνει και ως παράδειγμα ακρόασης ο Μάμαλης Τ.Γ, σελ. 116-117), ένα του Σκαρλάτι και στη συνέχεια ένα του Ραμώ για να πάρετε μια γεύση από τη διαδοχική μετάβαση της μουσικής από το Γερμανικό δομημένο Μπαρόκ στην Ροκοκό τεχνοτροπία είτε Ιταλικής «λάμψης», είτε Γαλλικής «ευαισθησίας».

β) ) Το ύφος Galant κατά το 1ο μισό του 18ου αι.
Το γνωστό «Tambourin» του Ραμώ για να δούμε πως προετοιμάζει ως ένα σημείο τη παιγνιώδη κομψότητα του Μότσαρτ
http://www.youtube.com/watch?v=sX9Snn8rhls
και το πρώτο από τα έξι «Concerts en sextuor» του Ραμώ
http://www.youtube.com/watch?v=u-QzU9EZUXE
επίσης μια σκηνή από την αυλική όπερα-μπαλέτο «Les Indes Galantes (Γενναιόδωρες Ινδίες)» σε σύγχρονη σκηνοθεσία-χορογραφία με αρκετό χιούμορ!
http://www.youtube.com/watch?v=3zegtH-acXE
http://www.youtube.com/watch?v=iP0uqPLjUzQ&feature=related

Σημαντικός συνθέτης ο Francois Couperin ο οποίος επηρέασε ιδιαίτερα τον Bach
http://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Couperin

εκληπτικά στην θρησκευτική μουσική τα «Μαθήματα του Ερέβους» Leçon de Ténèbres

http://www.youtube.com/watch?v=eAI2Q4aninE&feature=related

γ) Κοσμική φωνητική μουσική κατά το 1ο μισό του 18ου αι.
- Ο Reinhard Keiser (1674- 1739) ήταν σημαντικός και δημοφιλής (αν και σήμερα ξεχασμένος) συνθέτης όπερας (από το 1693 και μετά) στην Γερμανία στου οποίου το έργο βρίσκεται αφομοιωμένη η Γερμανική μουσική παράδοση. Σημαντική η όπερα του «Κροίσος» (1710) Εδώ η άρια «Αγάπη, πες μου...τι σκαρώνεις;» [Liebe sag, was fängst du an?].
http://www.youtube.com/watch?v=Hbrrc3tu29g&feature=related

Ο πλέον σημαντικός συνθέτης όπερας είναι ο Haendel.

- Η άρια «V' adoro, pupille (Σας λατρεύω, ω μάτια!» της Κλεοπάτρας από την όπερα «Ιούλιος Καίσαρας» του Χαίντελ (1724)  (το αναφέρει ο Machlis στη σελ. 155) , με αγγλικούς υπότιτλους και επί σκηνής σε μια μάλλον «δροσερή» σκηνοθεσία.

Η άρια οργής του Πτολεμαίου «L'empio, sleale, indegno!» («νεόπλουτε, βάρβαρε και προδότη!» ενάντια στον Ιούλιο Καίσαρα με τον James Bowman (στα αγγλικά και σε κάπως κακόγουστη σκηνοθεσία!)
https://www.youtube.com/watch?v=-JbGnlHZDJE
- Η υπέροχη άρια του Σέχτου «Svegliatevi nel core (Ξυπνήστε μες στην καρδιά)», από την ίδια όπερα του Χαίντελ, όπου ο νεαρός Σέξτος είναι έτοιμος να εκδικηθεί για τον θάνατο του πατέρα του Πομπήιου του Μέγα. Με την Lorraine Hunt στον ρόλο του Σεξτού και μια πολύ πιο ενδιαφέρουσα σκηνοθεσία του Peter Sellars, όπου τα δρώμενα εντάσσονται σε επίκαιρο πλαίσιο.
http://www.youtube.com/watch?v=9pnmqkSdqMg

Και ο Bach έχει συνθέσει κάποιες καντάτες με κοσμικό (μυθολογικό) θέμα.

και το 5 Μέρος « Ich will dich nicht wissen (Δεν θέλω να σε γνωρίζω)» από την κοσμική καντάτα «Η επιλογή του Ηρακλή» (BWV 213) του Μπαχ, όπου ο Ηρακλής πρέπει να επιλέξει μεταξύ του δρόμου της αρετής και της κακίας ... και την κακία ούτε θέλει να την ξέρει! (είναι μεταγραφή από θρησκευτικό έργο)
http://www.youtube.com/watch?v=U7-Irbi9i_Q


δ) Η Θρησκευτική Μουσική στο Μπαρόκ του 18ου αι.
- Μπαχ Καντάτα Αρ. 80 Ένα Κάστρο Κραταιό Είναι ο Θεός μας (Eine Feste Burg Ist Unser Gott"
Άρια για Σοπράνο "Komm in mein Herzenshaus" (το αναφέρει ο Machlis στη σελ. 164)
http://www.youtube.com/watch?v=hoQ76WQU2fk&feature=PlayList&p=6A02975046DC375E&index=5
- Μπαχ Καντάτα Αρ. 80 Ένα Κάστρο Κραταιό Είναι ο Θεός μας (Eine Feste Burg Ist Unser Gott"
Ντουέτο για άλτο και τενόρο "Wie selig sind doch sie" (το αναφέρει ο Machlis στη σελ. 165)
http://www.youtube.com/watch?v=7VQeJ0H6Xpk&feature=PlayList&p=6A02975046DC375E&index=6
- Το πρώτο μέρος από την Καντάτα BWV 51 «Δοξάζουν τον Θεό σε όλες τις χώρες»  (Jauchzet Gott In Allen Landen) με τη σοπράνο Maria Stader – όπου η ανθρώπινη φωνή  μοιάζει να συναγωνίζεται με τον ήχο της τρομπέτας!
http://www.youtube.com/watch?v=StNWRK7ZBFw&feature=related

- από το ορατόριο «Μεσσίας» του Χαίντελ το χωροδιακό «Αλληλούια!» (το αναφέρει ο Machlis στη σελ. 171)
- από το ορατόριο «Μεσσίας» του Χαίντελ η άρια για σοπράνο «Γνωρίζω ότι ο λυτρωτής μου ζει» (I know that my Redeemer liveth) (το αναφέρει ο Machlis στη σελ. 171) 


Δ) Η ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΒΙΕΝΝΕΖΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΟ β' ΜΙΣΟ του 18ο ΑΙΩΝΑ

 ΕΝΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ
Το γερμανικό αισθαντικό ύφος (Empfindsamkeit)
Η σχολή του Μάνχαιμ
Το κίνημα Θύελλα και Ορμή
Ζίνγκσπίλ
Φόρμα σονάτα
Έκθεση - Ανάπτυξη - Επανέκθεση.
Πιάνο φόρτε
Σόλο κοντέρτο
Σονάτα
Συμφωνία
Μουσική δωματίου
Κουαρτέτο εγχόρδων


1) Οργανική Μουσική

Ο Haydn κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της μουσικής, δεδομένου ότι συνέβαλε στη διαμόρφωση της κλασικής σονάτας και της κλασικής συμφωνίας. Αναφέρεται και ως επινοητής του κουαρτέτου εγχόρδων, στην δομή του οποίου βασίζεται και η δημιουργία της κλασικής συμφωνίας. Στην συμφωνία το μέρος της ανάπτυξης έγινε πιο επεξεργασμένο και δεν επαναλαμβάνονταν τα μοτίβα της έκθεσης. Επίσης οι εναλλαγές από δυνατά (forte) σε σιγά (piano), το πέρασμα από σιγά σε δυνατά (crescendo), και το απότομο δυνάμωμα του ήχου (sforzato) εκδηλώθηκε σε πιο ανεπτυγμένη μορφή, χαρακτηριστική για την ενόργανη μουσική της κλασικής περιόδου (Haydn, Mozart, Beethoven).

Η φόρμα σονάτα (επίσης και φόρμα sonata-alegro ή δομή πρώτου μέρους) είναι μια μουσική δομή που αποτελείται από τρία κύρια τμήματα: μια έκθεση, μια ανάπτυξη και μια επανέκθεση. Χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τα μέσα του 18ου αιώνα (πρώιμη κλασική περίοδος) τόσο για το μουσικό είδος της σονάτας (για ένα ή δύο το πολύ όργανα, π.χ. σονάτα για πιάνο) όσο και για το μουσικό είδος της συμφωνίας (για ορχήστρα). 

Στη συμφωνία αρ. 44, αρ. 45 και αρ. 57 (του 1767) του Haydn το μέρος της ανάπτυξης έγινε πιο επεξεργασμένο και δεν επαναλαμβάνονται τα μοτίβα της έκθεσης.

Haydn - Συμφωνία αρ. 44

Πέρα από τον τριμερή διαχωρισμό (έκθεση-ανάπτυξη-επανέκθεση), άλλο χαρακτηριστικό είναι η χρήση δύο αντιθετικών θεμάτων που εμφανίζονται στην έκθεση. Το πρώτο θέμα είναι συνήθως ρυθμικό, ενεργητικό και αποκαλείται αρρενωπό και το δεύτερο θέμα είναι γλυκό, μελωδικό και αποκαλείται θηλυκό. Οι κλασικοί, προτιμώντας τις σωστές αναλογίες, δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για τα θέματα που αναγγέλλονται. Η ανάπτυξη είναι γι’ αυτούς, επεισόδιο ψυχαγωγικού χαρακτήρα. 

Στη συμφωνία αρ. 88 και αρ. 92 (του 1787-88) του Haydn παρουσιάζονται για παράδειγμα αντίθετα θέματα πιο συχνά σε μέρη γραμμένα χρησιμοποιώντας τη δομή της φόρμας σονάτας. (βλ. Τ' Γ, σελ. 141).

Haydn - Συμφωνία αρ. 88

Haydn - Συμφωνία αρ. 104 (του Λονδίνου)

Haydn – 2ο μέρος από το «Αυτοκρατορικό Κουαρτέτο» σε Ντο μείζονα, έργο 76, αρ. 3 (διαβάστε την ανάλυση στο Machlis σελ. 218)
http://www.youtube.com/watch?v=L_chH88_--A&feature=related

Mozart - Μια μικρή νυχτερινή μουσική 1 Μέρος

Mozart - Συμφωνία αρ. 40 - 1ο μέρος

Mozart - Κοντσέρτο για Πίανο σε ντο μείζονα αρ. 21 Κ.467 1ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=ygv0lzxsB1Q&feature=related


Στην χρήση δύο αντιθετικών θεμάτων που εμφανίζονται στην έκθεση της συμφωνίας, ο Beethoven και  αργότερα οι ρομαντικοί εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην ιδέα της σύγκρουσης, γι’ αυτό και τα θέματα διέπονται από αντιθέσεις, ενώ η ανάπτυξη έχει εκφραστικό ή δραματικό χαρακτήρα. (βλ. Τ' Γ, σελ. 150, 151, 152).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το 1ο μέρος της 5ης συμφωνίας του Beethoven

Beethoven - Συμφωνία αρ. 5 - 1ο μέρος
Beethoven - Σονάτα για πίανο σε ντο ελάσσονα (Παθητική), έργο 13 - πρώτο μέρος

Beethoven - Σονάτα για πίανο σε μι δίεση (Του Σεληνοφωτός) έργο 27 αρ. 2 - 1ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=oFSRs7iqAv8&feature=SeriesPlayList&p=D12951B688DB52DD

Αυτή η διαλογική μορφή είναι χαρακτηριστική και στο παρακάτω παράδειγμα:
Beethoven – 1ο μέρος από το Κουαρτέτο σε Φα μείζονα, έργο 18, αρ. 1
(διαβάστε την ανάλυση στο Machlis σελ. 219)
http://www.youtube.com/watch?v=1T3llpugkfs


2) Φωνητική Μουσική

Christoph Willibald Gluck – Ορφέας και Ευρυδίκη (1762) Δείτε την ανάλυση στον Τόμο Γ΄σελ. 135

Η άρια του Ορφέα «Che farò senza Euridice?” (Τι θα κάνω χωρίς την Ευρυδίκη)


Mozart – «Le Nozze Di Figaro» «Οι Γάμοι του Φίγκαρο» (1786)
Δείτε την ανάλυση στο Machlis  Οδηγός ακρόασης σ. 254-260
Πράξη 1, #6 Aria Cherubino « Non so più, cosa son, cosa faccio» «Δε ξέρω τι είμαι, τι κάνω»
http://www.youtube.com/watch?v=fjvsR8Tf1yY&feature=related
Πράξη 1 # 7 Terzetta (Trio) « Cosa Sento!» «Τα άκουσα όλα!»
http://www.youtube.com/watch?v=43Tyq4JEkWQ
Πράξη 2, Finale
http://www.youtube.com/watch?v=fxm0lkoSMU4
http://www.youtube.com/watch?v=tfsdufSqbhE
Mozart – Requiem – Dies Irae (Ημέρα Οργής)

Ε) Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

 ΕΝΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ
Έντεχνο τραγούδι (Λιντ)
Συμφωνικό ποίημα
Προγραμματική μουσική
Γαλλική μεγάλη όπερα (grand opéra)
Μουσικό δράμα (Βάγκνερ)
Εξαγγελτικό μοτίβο 
Συνολικό έργο τέχνης
Βερισμός
Εθνικές σχολές
Εξωτισμός και φολκλόρ
Κρίση του Ρομαντισμού


1) Πρώιμος Ρομαντισμός (1800-1830)
α) Το έντεχνο τραγούδι (Lied) στο έργο του Schubert
Schubert – «Der Erlkönig» «Ο Βασιλιάς των Ξωτικών»
http://www.youtube.com/watch?v=S9fHa6caCMc
Schubert – «Ich grolle nicht» «Δεν μνησικακώ» (από τον κύκλο τραγουδιών «Οι Έρωτες του Ποιητή»)
http://www.youtube.com/watch?v=c5W3qGUa9XU&feature=related
και παραδείγματα ενόργανης μουσικής (μουσική δωματίου με πιάνο) του Schubert από τη wikipedia
http://en.wikipedia.org/wiki/Schubert

β) Η Γερμανική ρομαντική όπερα του Carl Maria von Weber - Ο Ελεύθερος Σκοπευτής (1821) (Εισαγωγή)
http://www.youtube.com/watch?v=ZdMqHNcL6xI

γ) Οι όπερες του Rossini
Rossini – όπερα «Γουλιέλμος Τέλος» - Εισαγωγή (απόσπασμα)
http://www.youtube.com/watch?v=JkymTHSbWe0
Rossini – όπερα «Η κλέφτρα κίσσα» - Εισαγωγή
http://www.youtube.com/watch?v=JYUdixQGF0w
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της τεχνικής του Rossini στην όπερα, η άρια « La calunnia è un venticello» - «Η συκοφαντία είναι ένας άνεμος» από την όπερα «Ο κουρέας της Σεβίλης» (1816)

2) Ακμή της Ρομαντικής περιόδου (1830-1850)
α) Η προγραμματική μουσική στο έργο του Berlioz
Berlioz - Φανταστική Συμφωνία - V. 'Ονειρο Νυκτερινής Σύναξης Μαγισσών
https://www.youtube.com/watch?v=5n7qfRNzS3s
αλλά και έργα όπως το Te Deum, op. 22 (θρησκευτικό έργο με 4 χορωδίες)
https://www.youtube.com/watch?v=QupRUy353oA

β) Το ποιητικό, σύντομο κομμάτι για πιάνο στο έργο του Schumann από τη wikipedia
http://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Schumann
Schumann - Κοντσέρτο για πιάνο σε Λα ελάσσονα - 1ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=yJ5p5E3XCQ4&feature=related
Schumann - Κοντσέρτο για πιάνο σε Λα ελάσσονα - 2ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=foNAfvAAFIU
Schumann - Κοντσέρτο για πιάνο σε Λα ελάσσονα - 3ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=5xB846yBZRU&feature=related

γ) Chopin
Chopin - Πολωνέζα σε μι ύφεση, έργο 53
http://www.youtube.com/watch?v=KZGi49Bnghs

δ) Mendelssohn - Bartholdy
Mendelssohn – 4η Συμφωνία σε λα μείζονα  (Ιταλική Συμφωνία) - 1ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=bWaGq3HIojs&feature=related
Mendelssohn - 4η Συμφωνία σε λα μείζονα  (Ιταλική Συμφωνία) - 2ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=24BCwjUCch4&feature=related
Mendelssohn - 4η Συμφωνία σε λα μείζονα  (Ιταλική Συμφωνία) - 3ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=SrDLN3p_zYw&feature=related
Mendelssohn - 4η Συμφωνία σε λα μείζονα  (Ιταλική Συμφωνία) - 4ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=2mIiABCDFB8&feature=related

ε) Η Ιταλική όπερα του bel canto
Donizetti – άρια «Il dolce suono mi colpì di sua voce!» «Ο γλυκός ήχος της φωνής του» από την όπερα «Lucia di Lammermoor» (1835)
http://www.youtube.com/watch?v=zv5LgsllQ9Y&feature=related
Bellini – άρια «Casta Diva» «Αγνή θεά» από την όπερα «Norma» (1831)
http://www.youtube.com/watch?v=MBW5a77wINQ

3) Όψιμος Ρομαντισμός (1850-1890)
α) Το συμφωνικό ποίημα στο έργο του Liszt 
Συμφωνικό Ποίημα Αρ. 3 Τα πρελούδια (Les Preludes) (1848) 1ο μέρος (που βασίζεται σε ποίηση του Λαμαρτίνου)
https://www.youtube.com/watch?v=e3zbIG0MN4o
Συμφωνικό ποίημα αρ. 6 Mazeppa (1851) 1ο μέρος (που βασίζεται σε ποίηση του Βίκτωρος Ουγκό)
http://www.youtube.com/watch?v=zPDrN-3U2ks
διαβάστε και το άρθρο της Wikipedia για την έννοια του Συμφωνικού Ποιήματος στο έργο του Liszt
http://en.wikipedia.org/wiki/Symphonic_poems_%28Liszt%29
καθώς και μουσική για πιάνο
Liszt – «Άγριο Κυνήγι» - Σπουδή 8 (από τις «Υπερβατικές Σπουδές»)
http://www.youtube.com/watch?v=McUQ7aj2E5g
Liszt – Années de Pèlerinage (Χρόνια προσκυνήματος) - Deuxième Année: Italie - 2. Il Penseroso (Ο Σκεπτόμενος)
https://www.youtube.com/watch?v=QKpmmiS6D_E

β) Το μουσικό δράμα του Wagner
Wagner –Τανχόιζερ (Tannhäuser) (1845) – Με πάθος στην καρδιά (Inbrunst im Herzen) όπου διαφαίνεται ένας νέος τρόπος μουσικής απαγγελίας ο οποίος είναι χαρακτηριστικός για το μετέπειτα έργο του Βάγκνερ
http://www.youtube.com/watch?v=b4RtviPbvDA
Wagner – Lohengrin – Πράξη ΙΙΙ – 3η Σκηνή – Άρια του Λόενγκριν («Im fernen Land» «Σε χώρα μακρινή») με ένα νέο ύφος απαγγελίας (αριόζο μελωδία) μεταξύ απαγγελίας και τραγουδιού. Εδώ θα αναγνωρίσετε ξανά τη μελωδία που ακούσατε στο πρελούδιο.
http://www.youtube.com/watch?v=GnPCNP0-0Lo&feature=related
Ακούστε στη συνέχεια ξανά το πρώτο μέρος από την εισαγωγή της ρομαντικής όπερας «Ο Ελεύθερος Σκοπευτής» (1821) του Carl Maria von Weber και συγκρίνετε το με το πρελούδιο του Λόενγκριν.  Προσέξτε τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσει ο Βάγκνερ το «υπενθυμητικό μοτίβο» (reminiscence motiv) δηλαδή επανερχόμενα μοτίβα (πχ. μια μελωδία, ένας ρυθμός ή ένα ηχόχρωμα) τα οποία είναι χαρακτηριστικά για τη ρομαντική όπερα προς την κατεύθυνση της «ατέρμονης μελωδίας» που είναι χαρακτηριστικό του Βαγκνερικού μουσικού δράματος.
Wagner –Λόενγκριν (Lohengrin) (1850) – Πρελούδιο
http://www.youtube.com/watch?v=7prUFflX0_E
Ακούστε το Πρελούδιο από το μουσικόδραμα “Ο χρυσός του Ρήνου (Rheingold)” το οποίο είναι το πρώτο χρονολογικά Μουσικόδραμα της ώριμης περιόδου του Βάγκνερ για να διαπιστώσετε τη λειτουργία της ατέρμονης μελωδίας.
Wagner – Μουσικόδραμα «Ο χρυσός του Ρήνου (1869) (Rheingold)»– Πρελούδιο
http://www.youtube.com/watch?v=CyR7WKxIQis&feature=related
Στο ιντερλούδιο του ίδιου μουσικοδράματος με τίτλο «Είσοδος των θεών στη Βαλχάλα»
http://www.youtube.com/watch?v=b80Jw8MuZxo&playnext=1&list=PL2A46B93890486DC3&index=27
Η ορχήστρα του Wagner αναλαμβάνει κατά κάποιο τρόπο τον ρόλο του αρχαίου χορού στο αρχαίο ελληνικό δράμα: φωτίζει το ψυχολογικό υπόβαθρο των δρώμενων φέρνωντας τα στην επιφάνεια με τη βοήθεια του «καθοδηγητικού μοτίβου» (Leitmotiv) [πρβλ. Μάμαλης, σελ. 213]
Το μοτίβο του καλέσματος με το κόρνο του Siegfried από τη  2η Πράξη του ομώνυμου δράματος
http://www.youtube.com/watch?v=I6DjQ1-T3z8
Και η σκηνή με το τραγούδι του πουλιού στο δάσος από τη 2η Πράξη του δράματος Siegfried
-->
http://www.youtube.com/watch?v=b7-pLoSxRzo
Επίσης μια ανάλυση των λαιτμοτίβ στο Πρελούδιο της 3ης πράξης του δράματος Siegfried -->
http://www.youtube.com/watch?v=M4iUROyetEc
Στο Μουσικόδραμα «Τριστάνος και Ιζόλδη» (1859) χαρακτηριστικό παράδειγμα καθοδηγητικού μοτίβου είναι η ονομαζόμενη «συγχορδία του Τριστάνου»:
http://en.wikipedia.org/wiki/Tristan_chord
Επίσης στο ίδιο έργο και στην αρχή της Πρώτης Σκηνής της Δεύτερης Πράξης, όπου τα κόρνα της ορχήστρας παίζουν ταυτόχρονα δυο διαφορετικές μουσικές τονικότητες, διαφαίνεται πως ο Βάγκνερ προοιωνίζει την εγκατάλειψη του συστήματος της τονικότητας από συγκεκριμένους συνθέτες του 20ου αιώνα.
Wagner – Μουσικόδραμα «Τριστάνος και Ιζόλδη» - Πράξη ΙΙ – πρώτο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=M7wuL4O8J2Y
Wagner - Τριστάνος και Ιζόλδη – Πράξη ΙΙΙ - Τελική άρια της Ιζόλδης («Mild und leise wie er lächelt»  «Ήπια και ήσυχα όπως χαμογελά»)
http://www.youtube.com/watch?v=oOGs8TtnwoI&feature=related
Wagner – «Ο άγγελος» από τα Wesendonck Lieder
http://www.youtube.com/watch?v=j0H3Y2NidDw&feature=related
Tο Πρελούδιο από το δράμα Τριστάνος και Ιζόλδη (έτσι όπως έχει χρησιμοποιηθεί στην ταινία Μελαγχολία του Lars von Trier: -->
http://www.youtube.com/watch?v=-jvplzs8Qqg
και παραδείγματα από τη wikipedia
http://en.wikipedia.org/wiki/Tristan_und_Isolde
και το τρέιλερ από τη σκηνοθεσία της τετραλογίας από την ομάδα La Fura del Baus
http://www.youtube.com/watch?v=pp310WNjhO8&feature=related
και από αυτή τη σκηνοθεσία
Wagner - Η Βαλκύρια, Έναρξη της ΙΙΙ Πράξης - Η Επέλαση των Βαλκυριών (Hojotoho)
http://www.youtube.com/watch?v=FU0dglxXhHM&feature=related

γ) Η όπερα του Verdi
Verdi: Nabucco (1842) – Χωροδιακό – «Va pensiero sull’ ali orate» «Πέτα σκέψη πάνω σε χρυσά φτερά»
http://www.youtube.com/watch?v=4BZSqtqr8Qk
Verdi: «La Traviata» «Η παραστρατημένη» (1855) Πράξη ΙΙ Φινάλε – «Invitato a qui seguirmi» «Του ζήτησα να με ακολουθήσει»
Δείτε την ανάλυση στο Machlis  Οδηγός ακρόασης σ. 329-333
http://www.youtube.com/watch?v=VSz24jXdgyY
Verdi: «Don Carlos» (1867) - Ντουέτο – «Dio che nell' alma infondere amor volesti e speme» «Ω θεέ, που στην ψυχή μας έρωτα και ελπίδα να εμφυσήσεις θες»
http://www.youtube.com/watch?v=Gfp3cI2UVn0&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=toHDnM9EC6o

δ) Φορμαλιστικές τάσεις
Brahms- Συμφωνία αρ. 3 - 3ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=Tslhx7SUuQo&feature=related
Bruckner
Bruckner Συμφωνία αρ. 8 - Δεύτερο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=eYPrIfGZTQM


ε) Οι εθνικές σχολές
Smetana (Τσεχία)
Smetana – «Ο Μολδάβας» (από τον κύκλο «Ma Vlast» «Η πατρίδα μου»)
http://www.youtube.com/watch?v=LlLPLO90fSk
Grieg (Νορβηγία)
Grieg – Peer Gynt – Στην αυλή του βασιλιά του βουνού
http://www.youtube.com/watch?v=b44-5M4e9nI&feature=related
Mikhail Glinka (στη Ρωσία)
Εισαγωγή από την όπερα «Ρουσλάνος και Λιουντμίλα» (1842)
http://www.youtube.com/watch?v=Nyx99YcHdIQ&feature=related

Η ομάδα των πέντε στη Ρωσία (Balakirev, Borodin, Mussorgsky, Rimski-Korsakov & Koui)
Mussorgsky - Μια νύχτα στο φαλακρό βουνό
http://www.youtube.com/watch?v=iCEDfZgDPS8
Πίνακες σε μια έκθεση (για πιάνο)
http://www.youtube.com/watch?v=QO5gSG_B2pk&feature=related
και η εκπληκτική ενορχήστρωση για ορχήστρα του ιδίου έργου από τον Ραβέλ
http://www.youtube.com/watch?v=vRC3UtfHTcg&feature=PlayList&p=DEFBA1F6061BDB5D&playnext_from=PL&playnext=1&index=2
Mussorgsky - Πίνακες σε μια έκθεση
http://www.youtube.com/watch?v=k_98452AxFI
http://www.youtube.com/watch?v=8hT5NVsQR3Q&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=8DsHAptvTGQ&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=U-JjNJAkBZc&feature=related
Rimski-Korsakov – Σεχραζάντ (συμφωνικό ποίημα) 1ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=FR36PRgBFzA
Η μουσική μπαλέτου του Tchaikovsky (στην Ρωσία)
Το εμβατήριο από το μπαλέτο «Ο Καρυοθραύστης» (1892)
http://www.youtube.com/watch?v=bwLYSBqkhYc
ο συνθέτης είναι γνωστός και για τη συμφωνική του μουσική.
Tchaikovsky - 1ο Κοντσέρτο για πιάνο σε Ρε ύφεση ελάσσονα - μέρος 1ο
http://www.youtube.com/watch?v=Gd9JS07bq-s

Η Γαλλική σχολή (Ιδρυτές οι: Cesar Franck και Camille Saint-Saens)
Cesar Franck: Τρίο αρ. 1, 1ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=WK7StsZVr90
Saint-Saens: «Ο μακάβριος χορός», op. 40 (La dance macabre)
http://www.youtube.com/watch?v=WdLoTPUNtD0
Από «Το καρναβάλι των ζώων» – Ο κύκνος:
http://www.youtube.com/watch?v=b44-5M4e9nI&feature=related
Gabriel Fauré: «Νυχτερινό» αρ. 1, op. 33 (1875) (από τη σειρά Nocturnes)
http://www.youtube.com/watch?v=50G_AhGbQkk&feature=related
και περισσότερες πληροφορίες καθώς και μουσικά έργα στη Wikipedia:
http://en.wikipedia.org/wiki/Gabriel_Faur%C3%A9
&
http://en.wikipedia.org/wiki/Piano_music_of_Gabriel_Faur%C3%A9
Paul Dukas: «Ο Μαθητευόμενος Μάγος» (L'apprenti sorcier) (1897)
http://www.youtube.com/watch?v=wneUNq_Ndbw
Παράδειγμα εξωτισμού στη μουσική η όπερα του Bizet
από την όπερα «Carmen» – Habanera (βασίζεται στο ισπανικό παραδοσιακό τραγούδι  «El Arreglito» του Sebastian Yyradier)
http://www.youtube.com/watch?v=pJLyZqETuBU
«Ο θρήνος της Τζαμίλα» από την όπερα «Τζαμίλα» του Bizet
http://www.youtube.com/watch?v=DliLCccbfgs&feature=related

4) μουσικη στα τελη του 19ου αι.
α) Νεο-ρομαντισμός
Mahler: Συμφωνία αρ. 1 (1889) – 1ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=wI_S-ZgGsRQ
Συμφωνία αρ. 5 – 4ο μέρος (Adagietto)
http://www.youtube.com/watch?v=CFQQsu6VBYA
Richard Strauss (στο πρώιμο έργο του)
Το συμφωνικό ποίημα «Τα χαριτωμένα πειράγματα του Till Eulenspiegel» op. 28 (1895)
http://www.youtube.com/watch?v=S7O9Oa22nsQ
Το συμφωνικό ποίημα «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» op. 30 (1896)
http://www.youtube.com/watch?v=5qgbIZxN8fc&feature=related
Η όπερα του Puccini
Puccini: Madama Butterfly - Πράξη II: Άρια της κ. Butterfly («Un bel dì vedremo»  «Μια ωραία μέρα θα ξαναϊδωθούμε»)
http://www.youtube.com/watch?v=WLaY2VcIEqo&feature=related
και το έργο του Skrjabin
π.χ. το “Προμηθέας ή Το ποίημα της φωτιάς”, opus 60
http://www.youtube.com/watch?v=6QOJAoy8eQM

β) «Ιμπρεσιονισμός» στο έργο του Debussy
Πρελούδιο στο "Απομεσήμερο ενός Φαύνου" (1894)
http://www.youtube.com/watch?v=rB6VOY55hxw
Η Θάλασσα (1903-5) - Ι Στο κουπί το μεσημέρι στη θάλασσα
http://www.youtube.com/watch?v=aTZkn4WRDic
Η Θάλασσα - ΙΙΙ Διάλογος του ανέμου με την θάλασσα (απόσπασμα)
http://www.youtube.com/watch?v=4240QMQ1jhU
«Εικόνες» για ορχήστρα (1905-1908) 3 μέρος «Iberia»
http://www.youtube.com/watch?v=LUwUCPb35SY
Σεληνόφως  (Clair de lune) από τη Suite bergamasque (1890)
http://www.youtube.com/watch?v=LlvUepMa31o&feature=channel
Images 2 (Εικόνες 2) (1907)
Poissons d'or (Χρυσόψαρα) Εικόνες 2 μέρος 3
http://www.youtube.com/watch?v=bK1R4ZSjteQ
Cloches à travers les feuilles (Οι καμπάνες ανάμεσα στη φυλλωσιά)Εικόνες 2 μέρος 1
http://www.youtube.com/watch?v=0YVtXU5PJ7Q&feature=PlayList&p=1634287E227B65DA&playnext_from=PL&playnext=1&index=18
Πρελούδια (1910) Τόμος 1, αρ. 2
http://www.youtube.com/watch?v=FYPvIIdokPc&feature=PlayList&p=B65A8E1AC13945BB&index=13
(όλα τα πρελούδια υπάρχουν on-line)
από το «Στάμπες»  (Estampes) (1903) – 1o μέρος: Παγόδες
http://www.youtube.com/watch?v=FjBrR7mc44Q&feature=related
και η ίδια μουσική σύνθεση με συνθεσάιζερ που προσομοιάζει τα μουσικά όργανα της ορχήστρας γκαμελάν (όπου διακρίνεται η επιρροή της εξωδυτικής αυτής μουσικής από την Ιάβα στην συγκεκριμένη σύνθεση του Debussy.)
http://www.youtube.com/watch?v=fN3DgGhk8Ik&playnext=1&list=PL2707EA60DC1B45D7
Το ύστερο έργο του συνθέτη όμως προοιωνίζει και τις εξελίξεις της μουσικής στον 20ο αιώνα, όπως το μπαλέτο ή «ποίημα χορού» «Παιχνίδια» (1913) εδώ το 1ο μέρος:
http://www.youtube.com/watch?v=s_EB0pyFHq8




 Ε) Η ΜΟΥΣΙΚΗ του 20ου αιώνα

ΕΝΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ
Πολυτονικότητα
Ατονικότητα
Δωδεκάφθογγο σύστημα 
Νεοκλασικισμός
Εθνομουσικολογία
Τζαζ
Σειραϊσμός
Αλεατορισμός
Στοχαστική μουσική
Συγκεκριμένη μουσική
Ηλεκτροακουστική μουσική
Ηλεκτρονική μουσική
Μινιμαλισμός

1) Η μουσική στο πρώτο μισό του 20ου αι.

α) Αυστρία

Arnold Schoenberg
Το νεανικό έργο του Σένμπέργκ εντάσσεται στο ευρύτερο ύστερο-ρομαντικό κλίμα της εποχής με σημεία αναφοράς το έργο του Βάγκνερ και του Ντεμπυσύ (αλλά και της σύγχρονης του αυστρο-γερμανικής μουσικής σκήνης των έργων του Στράους και του Μάλερ).
Τα επόμενα έργα αποτελούν παραδείγματα του υστερο-ρομαντικού ύφους του συνθέτη, ένα ύφος το οποίο ακολούθησε έως το 1908.
«Εξαυλωμένη Νύχτα» (1899) (Σεξτέτο εγχόρδων) op. 4 – πρώτο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=iEhzSLTrceI&feature=related
«Πελλέας και Μελισάνθη» op. 5 - συμφωνικό ποίημα  (πρώτο μέρος) (1902-3)
http://www.youtube.com/watch?v=7PwkScjZt6M&feature=results_main&playnext=1&list=PLD243B833411E34D2

 Ο Σένμπεργκ είναι γνωστός για την ανανέωση που έφερε από μορφολογικής κι εκφραστικής πλευράς, στη γερμανική Ρομαντική μουσική παράδοση, η οποία είχε σημαδευτεί έντονα από το έργο των Γιοχάνες Μπραμς και Ρίχαρντ Βάγκνερ. Η "Πρώτη Συμφωνία Δωματίου" op. 9 (1906) του Schoenberg χαρακτηρίζεται από πλούσιο τονικό ύφος.
https://www.youtube.com/watch?v=BPQU05tfzqQ


Ατονικότητα
Η μεγαλύτερη συνεισφορά του Σένμπεργκ ωστόσο θεωρείται η επινόηση του να "ελευθερώσει τη διαφωνία" διαμέσου της επέκτασης των ορίων της τονικότητας και κυρίως, την εισαγωγή της ατονικότητας. Το 1909 στο 4ο μέρος του 2ου κουαρτέτου η έλλειψη ένδειξης για την τονικότητα σημαίνει για πρώτη φορά στην Ευρωπαική μουσική τον αποχωρισμό της σύνθεσης από το σύστημα της τονικότητας εν γένει και την άρνηση των λογικών σχέσεων που την καθορίζουν.

 το τέταρτο μέρος από το Κουαρτέτο εγχόρδων αρ. 2, op. 10 (1907-1908) 
http://en.wikipedia.org/wiki/Arnold_Schoenberg

 Τα επόμενα έργα αποτελούν παραδείγματα ατονικότητας.
«Προσμονή» (μονόδραμα) έργο 17 (1909) / επιλογή από σκηνές
http://www.youtube.com/watch?v=sJSvA8oP7rw&feature=related

«Φεγγαρίσιος Πιερότος» (1912) κύκλος τραγουδιών για φωνή και 5 εκτελεστές (φλάουτο, κλαρινέτο, βιολί, βιολοντσέλο, πιάνο)
https://www.youtube.com/watch?v=N-zW10__i4M

Το κείμενο –σε ποίηση Αλμπέρ Ζιρώ- σε αγγλική μετάφραση υπάρχει στην ιστοσελίδα:
http://www.lunanova.org/pierrot/text.html

 «Το ευτυχισμένο χέρι» (δράμα με μουσική) έργο 18 (1910-13) / επιλογή από σκηνές
http://www.youtube.com/watch?v=7lV_IJS4Pyw&feature=related
Δωδεκαφθογγική τεχνική
 Ο Σένμπεργκ είναι διάσημος για την θεμελίωση της δωδεκαφθογγικής τεχνικής, μιας μεθόδου με ευρύτατη επίδραση στην Σύγχρονη κλασική μουσική. Η μέθοδος αυτή αφορά στον χειρισμό ταξινομημένων σειρών από φθόγγους της χρωματικής δωδεκαφθογγικής κλίμακας, γι' αυτό και θεωρείται ότι έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη της σειραϊκής μουσικής κατά τη μεταπολεμική πρωτοπορία. Ο Σένμπεργκ επεξεργάστηκε επίσης τον όρο εξελικτική ποικιλία, καθώς υπήρξε ο πρώτος συνθέτης ο οποίος εφάρμοσε τρόπους επεξεργασίας των μουσικών μοτίβων χωρίς την κυριαρχία μιας κεντρικής μελωδικής ιδέας.
Το επόμενο έργο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της δωδεκαφθογγικής τεχνικής του ύστερου Schoenberg:
Κουιντέτο πνευστών op. 26 (1923-24) με τα τέσσερα μέρη της παραδοσιακής μουσικής δωματίου: σονάτα, σκέρτσο και τρίο, τριμερές αργό μέρος και ρόντο (φινάλε) εδώ το 4ο μέρος (Rondo-Finale)
http://www.youtube.com/watch?v=_KqhylnLa2M&feature=related

 Χαρακτηριστικό παράδειγμα η "Σουίτα για πιάνο φόρτε" op. 25 (1921)
https://www.youtube.com/watch?v=19VxHGpzJBo
Όμως υπάρχουν και διασκευές του συνθέτη σε κατα κάποιο τρόπο «νεοκλασικό ύφος», π.χ. το Κοντσέρτο για τσέλο (1913) (πάνω στο κοντσέρτο για κλαβεσέν του G.M.Mohn του 18ου αιώνα) από το οποίο ως παράδειγμα έχουμε τις Cadenzas:
http://www.youtube.com/watch?v=r7OJeQJR1tI


Ο Σένμπεργκ είχε μια αξιόλογη σειρά από μαθητές μεταξύ των οποίων ο Άλμπαν Μπεργκ, ο Άντον Βέμπερν (μαζί απαρτίζουν την ονομαζόμενη "Δεύτερη Σχολή της Βιέννης":


Alban Berg:
Κομμάτια για κλαρινέτο και πιάνο, opus 5 (1913)
Κουαρτέτο εγχόρδων, opus 3 (1910) (πρώτο μέρος)
http://www.youtube.com/watch?v=8ucVMj0zoHs
Σονάτα για πίανο, opus 1 (1910)
http://www.youtube.com/watch?v=QNk_A4ZoI30&feature=related

Λυρική Σουίτα (1926)  (πρώτο μέρος)
http://www.youtube.com/watch?v=uOcEFn_052E
Κοντσέρτο για Βιολί (1935)
http://www.youtube.com/watch?v=D7mU-LFpU7Q

Όπερα “Βόυτσεκ” (1925) Πράξη ΙΙΙ – σκηνή 2
http://www.youtube.com/watch?v=Shu_ZlPn9v8&feature=related
Όπερα “Βόυτσεκ” Πράξη ΙΙΙ – σκηνή 4
http://www.youtube.com/watch?v=XBc_wUJCXbw
Στο διαδίκτυο υπάρχει και ολόκληρη η όπερα «Βόυτσεκ» ως κινηματογραφική ταινία από τον Joachim Hess (1972):
http://www.youtube.com/watch?v=yNsFaoQwiYc
επίσης και ολόκληρη η όπερα «Λουλού» (1937) σε μια πολύ ωραία σκηνοθεσία
http://www.youtube.com/watch?v=SqSdG5VLD-A
πληροφορίες στο: http://en.wikipedia.org/wiki/Lulu_%28opera%29

Anton Webern:
Η επιρροή του όριμου ύφους του Βέμπερν με τη χρήση της δωδεκάφθογγης τεχνικής του Άρνλοντ Σένμπεργκ (από το 1925) για μεταγενέστερους συνθέτες, και ιδιαίτερα για τη μεταπολεμική πρωτοπορία, ήταν πολύ σημαντική. Η μουσική του Βέμπερν χαρακτηρίζεται από λακωνική υφή, μέσω της οποίας μπορεί να ακουστεί ξεκάθαρα η κάθε νότα. 
Χρησιμοποιεί προσεκτικά επιλεγμένα ηχοχρώματα, που συχνά οδηγούσαν σε πολύ λεπτομερείς οδηγίες για τους εκτελεστές της μουσικής του και σε εξελιγμένες ενορχηστρωτικές μεθόδους (πχ απαλό παίξιμο πνευστών κλπ), ευρείες μελωδικές γραμμές και συχνά άλματα μεγαλύτερα της οκτάβας.

 Παραδείγματα:
Παραλλαγές για πιάνο, op. 27, αρ. 3 (1935-36)
https://www.youtube.com/watch?v=JSMJ0lg9i3s

 Συμφωνία, op.21 (1927-28)
http://www.youtube.com/watch?v=bBf2K4S4Nmk

 Κουαρτέτο για κλαρινέτο, σαξόφωνο, πιάνο και βιολί, Op. 22 (1928-30)
http://www.youtube.com/watch?v=sXE8ha8-Xx4

Κονσέρτο για εννέα όργανα (1934)
https://www.youtube.com/watch?v=pVQambrIKNo

 και ένα παράδειγμα από το νεανικό έργο όσο ήταν μαθητής του Σένμπέργκ:
Rondo για κουαρτέτο εγχόρδων (1906)
http://www.youtube.com/watch?v=qsnr0LdEaRw


β) Γαλλία

Maurice Ravel
Το εκπληκτικό «Gaspar de la nuit» (Ο Γκασπάρ της νύχτας) – 2. μέρος Le Gibet (Η Αγχόνη)
http://www.youtube.com/watch?v=3PQ-H1PjrWQ
διαβάστε και το
http://en.wikipedia.org/wiki/Gaspard_de_la_nuit
«Le tombeau de Couperin» (Ο τάφος του Κουπρέν) - VI μέρος Toccata
http://www.youtube.com/watch?v=GXRZQIfxlIU
Κοντσέρτο για το αριστερό χέρι
http://www.youtube.com/watch?v=e20vW-WDQMg&feature=related

Eric Satie
Ο Satie υπήρξε ένας εκκεντρικός, και εν πολλοίς αυτοδίδακτος, καλλιτέχνης, του οποίου τα έργα διακρίνονται από ιδιαίτερο, αναρχικό χιούμορ (Embryons Desséchés, 1913), 

 με διάσπαρτα στοιχεία ιμπρεσιονιστικά, νεοκλασικά, όπως στο Trois Sarabandes, 1883, 
https://www.youtube.com/watch?v=heN-VEQp1Vk
μουσικής του καμπαρέ (La Belle Excentrique, 1920), 
καθώς και μιας fin-de-siècle αισθητικής που στρέφεται άλλοτε σε μια εξιδανικευμένη αρχαιοελληνική αναφορά όπως στα
Gymnopédies I, II, III, 1888, 
https://www.youtube.com/watch?v=_fuIMye31Gw
και
Gnossiennes I-VII, 1890, 
https://www.youtube.com/watch?v=y7kvGqiJC4g

 http://en.wikipedia.org/wiki/Gnossiennes
και άλλοτε σε μια νεο-γοτθική μυστικιστική στράτευση όπως στο Ogives I-IV, 1886, 
https://www.youtube.com/watch?v=hI7a0Eh_IPo


 Ο Satie έγραψε κυρίως μικρής κλίμακας έργα για πιάνο, εκτός από κάποια σκηνικά έργα όπως το μπαλέτο (Parade, 1917), στην ορχήστρα του οποίου παίρνουν την θέση τους μια γραφομηχανή και ένα περίστροφο
https://www.youtube.com/watch?v=EBG2Mqty3Xk
Ο Satie αγαπήθηκε ως πρόδρομος από πρωτοποριακούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, όπως ο John Cage.


Η Ομάδα των Έξι στο Παρίσι
Πρότυπο μιας ομάδας νέων Γάλλων συνθετών ήταν ο Satie (ένα είδος "μουσικού ντανταιστή") ο οποίος ήθελε τη μουσική απογυμνωμένη στο βαθμό που να περιορίζεται στα ελάχιστα ουσιώδη της (Musique Dépouillée).
Το μανιφέστο του Κοκτώ "Ο κόκκορας και ο Αρλεκίνος" που στάθηκε το επιπλέον σημείο αναφοράς για την "Ομάδα των Έξι", διατίθεται στο διαδίκτυο όπου ο καθένας μπορεί να το συμβουλευτεί: http://fr.wikisource.org/w/index.php?title=Fichier%3ACocteau_-_Le_Coq_et_l%E2%80%99Arlequin.djvu&page=1

 Francis Poulenc:
Σονάτα για πιάνο και κλαρινέτο
http://www.youtube.com/watch?v=bPwh0ncixdc

 Darius Milhaud (Νταριούς Μιγιό):
Και μια ενδιαφέρουσα παραγωγή από την ειρωνική “σουρεαλιστική” παντομίμα-φάρσα “Le bœuf sur le toît” (1919) (Το βόδι πάνω στη σκεπή – ο τίτλος είναι από ένα παλιό βραζιλιάνικο τάγκο)
https://www.youtube.com/watch?v=VZLfIKYg0Pg
και το μουσικό μπαλέτο “Η δημιουργία του κόσμου” (1923) με έμπνευση από τη μουσική τζάζ, απόσπασμα από την εισαγωγή
http://www.youtube.com/watch?v=cgqXq0es4wc
απόσπασμα από το έργο «Χοηφόροι» (1915-16) (από την τριλογία της Ορέστιας)
http://www.youtube.com/watch?v=GZY2NOz7lww

γ) Ιταλία

 Διεύρυνση του μουσικού υλικού

 Στο 1ο μισό του 20ου αιώνα, διευρύνεται το μουσικό υλικό με την ενσωμάτωση μη μελωδικών, μη αρμονικών, τυχαίων και καθημερινών ήχων στην μουσική. Ο φουτουριστής Luigi Russolo δημοσίευσε το 1913 το φουτουριστικό μανιφέστο Η τέχνη των θορύβων.  Ο Luigi Russolo και ο Ugo Piatti δημιούργησαν και νέα μουσικά όργανα τα Ιntonarumori με στόχο να εκτελέσουν αυτές τις νέες συνθέσεις.
https://www.youtube.com/watch?v=Lqej96ZVoo8

 Το 1915 ο Γαλλος πρωτοποριακός συνθέτης Edgar Varèse μετανάστευσε στις Η.Π.Α. Αν και το έργο του Βαρέζ παρουσιάζει παρουσιάζει ίχνη επίδρασης από το έργο των Ντεμπυσύ, Στραβίνσκι και Σενμπεργκ πρόκειται για μια εντυπωσιακά νέα συμβολή στην συνθετική τέχνη. Για παράδειγμα το συμφωνικό έργο Amériques (Αμερικές) (1918-21)
http://www.youtube.com/watch?v=RbPzNBvwnsM
το έργο Hyperprisma (1922-23)
http://www.youtube.com/watch?v=A53lTOKaGJE
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για τη διεύρυνση του ηχητικού υλικού την περίοδο αυτή είναι το έργο του Βαρέζ – ένα έργο μόνο για κρουστά:
Ionisation (Ιοντισμός) (1929-31)
http://www.youtube.com/watch?v=TStutMsLX2s
Το 1936 έγραψε το αριστουργηματικό Density 21.5, που θεωρείται η πεμπτουσία της μουσικής φιλοσοφίας του.

Igor Stravinsky
Στο μεγαλύτερο μέρος της μουσικής παραγωγής, από την Αναγέννηση και μετά ο ρυθμός υπηρετούσε τη μελωδία ή την αρμονία ή υπαγορευόταν από το κείμενο. Στο μπαλέτο Le Sacre Du Printemps ("Ιεροτελεστία της Άνοιξης") του Στραβίνσκυ είναι ο ρυθμός που κατευθύνει τη μουσική ενώ η αρμονία αποτελεί στοιχείο δευτερέουσας σημασίας. 

"Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης" (1913) σε χορογραφία Maurice Bejart (1959) στις Βρυξέλλες
http://www.youtube.com/watch?v=vNt0mvjoS08&feature=related
 Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης σε χορογραφία Pina Bausch (1975) στο Wuppertal 
http://www.youtube.com/watch?v=KXVuVQuMvgA

Μπαλέτο «Ο Πετρούσκα» (1911) - 2η σκηνή

Ο Νεοκλασικισμός
Τα κίνητρα για την επιστροφή στον 18ο αιώνα ήταν πολλά. Η μπαρόκ και η κλασική μουσική προσέφεραν μορφολογικούς τύπους (π.χ. σονάτα, φούγκα κτλ.) που χαρακτηρίζονταν για την καθαρότητα και τη λιτότητα τους και που βρίσκονταν σε πλήρη αντίθεση με την πολυπλοκότητα και την έκταση των έργων του Μάλερ αλλά και το ακαθόριστο της δομής των έργων του Ντεμπυσύ. Οι συνθέτες βρήκαν στο "παλαιό στυλ" μια ρυθμική ευκαμψία και διάυγεια ιδεών, που μπορούσαν να μιμηθούν γράφοντας μουσική προορισμένη να αποδώσει το γρήγορο ρυθμό και τις αμιγείς συγκινήσεις της εποχής του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μια "παιγνιώδους" επεξεργασίας υλικού από τον συνθέτη Περγκολέζι είναι το μπαλέτο «Ο Πουλτσινέλα» του Στραβίνσκυ, το οποίο έγινε ύστερα από παραγελεία του Sergei Diaghilev, ιμπρεσάριου και ιδρυτή των Ballets Russes στο Παρίσι και ανέβηκε  σε σκηνικά Πικασό στο Παρίσι. 

«Ο Πουλτσινέλα» (1919-20)
http://www.youtube.com/watch?v=X4KYuhfag5I&feature=related
Οι νεωτερισμοί στημ κυρίαρχη δομική χρήση του ρυθμού περνούν από το μπαλέτο στις «Συμφωνίες των πνευστών οργάνων» (1920) το έργο αυτό το συνέθεσε ο Στραβίνσκυ στη μνήμη του Ντεμπυσύ (ο οποίος απεβίωσε το 1918)
http://www.youtube.com/watch?v=93jCMnrMmhI
Το πιο σημαντικό έργο της Νεοκλασικής περιόδου του Stravinsky θεωρείται το μπαλέτο «Απόλλων» (1927-8) στο οποίο ο συνθέτης συνεργάστηκε με τον χορογράφο George Balanchine
http://www.youtube.com/watch?v=TX3CwVRg7EE
Από την ίδια περίοδο η όπερα «Οιδίπους Τύραννος» (1926-7) η άρια της Ιοκάστης «Nonn' erubescite, reges» (από τη 2η πράξη) με τη σοπράνο Jessye Norman
http://www.youtube.com/watch?v=eRSLiFinJFw&feature=related
Επίσης το μεταγενέστερο «Κοντσέρτο Dumbarton Oak’s» (1938)
http://www.youtube.com/watch?v=lu0Jb3LDQG0

Sergei Prokofiev

 Η μουσική του Προκόφιεφ (ο οποίος στο Παρίσι του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και του Μεσοπολέμου συνδέθηκε με τον Στραβίνσκι, τον Ντεμπισί και τα "Ρώσικα Μπαλέτα" του Ντιαγκίλεφ) κινείται στο πλαίσιο του Νεοκλασικισμού.

 Κονσέρτο για πιάνο, αρ. 2, Op. 16 (Andantino-Allegretto και Scherzo: Vivace)
http://www.youtube.com/watch?v=6iGxsoN29G0

Το μπαλέτο "Η ιστορία του Παλιάτσου" (1915 / 1921) op. 21
https://www.youtube.com/watch?v=iaHXglrgVSE

Η χιουμοριστική όπερα "Ο έρωτας για τα τρία πορτοκάλια" (1919) op. 33
https://www.youtube.com/watch?v=GPGPP773zFY

Μπαλέτο "Ρωμαίος και Ιουλιέτα"  op. 64 (1935) – Μοντέγοι και Καπουλέτοι: Ο χορός των ιπποτών:
http://www.youtube.com/watch?v=-LSxpxjMQ9c

Το 1936 ο Προκόφιεφ μετακομίζει στη Σοβιετική Ένωση, όμως με την αυξανόμενη κρατική παρέμβαση σε θέματα πολιτισμού μετά το 1935 η μουσική του Προκόφιεφ γίνεται συχνά στόχος των σοβιετικών αρχών.

 Η καντάτα για μεσόφωνο, ορχήστρα και χορωδία "Αλέξανδρος Νιέφσκυ" (1938)  op. 78– V. Η Μάχη στον Πάγο (soundtrack της ομώνυμης ταινίας του Σεργκέι Αιζενστάιν)
https://www.youtube.com/watch?v=vKZPgGbUuX0

Και ένα από τα πιο δημοφιλή έργα του συνθέτη, ένα παιδικό παραμύθι για αφηγητή και ορχήστρα "Ο Πέτρος και ο λύκος" (1938) op. 67
https://www.youtube.com/watch?v=-kYeeXav6bA

Dmitri Shostakovich
Συμφωνία Αρ. 5, op. 47 (1937)
https://www.youtube.com/watch?v=8SOzpafuY_k
Κουαρτέτο εγχόρδων αρ. 3, op. 73 (1946)
https://www.youtube.com/watch?v=VnSnbAcKzkE


ε) Γερμανία

Paul Hindemith
Τα πρώιμα έργα του Χίντεμιτ διαθέτουν ένα υστερο-ρομαντικό ιδίωμα, ενώ αργότερα συνέθεσε εξπρεσιονιστικά έργα των οποίων το ύφος προσιδιάζει σε αυτό του Άρνολντ Σένμπεργκ, πριν το σειραϊκό δωδεκαφθογγικό και αντιστικτικό στυλ του 1920. Τα έργα του έχουν χαρακτηριστεί ως νεοκλασικά αν και διαφέρουν κατά πολύ από το ύφος του Ιγκόρ Στραβίνσκι του οποίου τα έργα έχουν χαρακτηριστεί με τον ίδιο όρο. Είναι πάντως γεγονός ότι ο Πάουλ Χίντεμιτ έχει επηρεαστεί περισσότερο από την αντιστικτική γλώσσα του Μπαχ και λιγότερο από την κλασσική σαφήνεια του Μότσαρτ. 

 Το πιο δημοφιλές έργο του Πάουλ Χίντεμιτ είναι οι "Συμφωνικές Μεταμορφώσεις" (1943) σε Θέματα του Καρλ Μαρία φον Βέμπερ. Το έργο αυτό είναι βασισμένο σε μελωδίες από διάφορα έργα του Καρλ Μαρία φον Βέμπερ, καθώς και στην Τουραντό του Τζιάκομο Πουτσίνι. Χαρακτηριστικό του είναι ότι μετασχηματίζει και προσαρμόζει τα θέματα που χρησιμοποιεί, έτσι ώστε σε κάθε μέρος να κυριαρχεί ένα θεματικό μοτίβο.

 Συμφωνικές Μεταμορφώσεις (1943)
http://www.youtube.com/watch?v=POixs_rUkNw

Σονάτα για τρομπέτα
http://www.youtube.com/watch?v=yj2ALeNYxCk
Ο συνθέτης συνδέει παλαιές μορφές (νέο-Μπαρόκ) με μια σύγχρονη αίσθηση (το πιανιστικό ύφος jazz που ξεκίνησε στο St. Louis  των ΗΠΑ περίπου το 1870 και ονομάζεται ragtime) όπως στην «Σουίτα 1922» για πιάνο:
http://www.youtube.com/watch?v=dhV79upVmvo
Επτά Μουσικές Δωματίου (Kammermusikmusiken) – Μουσική Δωματίου αρ. 1. op. 24
https://www.youtube.com/watch?v=TiEkO5NOBno 

Ματίς ο Ζωγράφος – Συμφωνία 1ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=ujnh-gMNxL0&feature=related

Ο Πάουλ Χίντεμιτ, όπως και ο Κουρτ Βάιλ ή ο Έρνστ Κρζένεκ έγραψε έργα που ανήκουν στην λεγόμενη Χρηστική Μουσική (Gebrauchsmusik), τα οποία ουσιαστικά μπορούν να θεωρηθούν έργα στρατευμένης τέχνης, καθώς έχουν κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο και συχνά προορίζονται για να εκτελεστούν από ερασιτέχνες. Το εγχείρημα αυτό είχε ως εμπνευστή τον Μπέρτολντ Μπρεχτ. 

Kurt Weil

Alabama Song από την όπερα «Άνοδος και πτώση του Μαχάγκονι» (1930) –  (στην πρωτότυπη ερμηνεία με τη Lotte Lenya, σε λιμπρέτο Bertold Brecht)
http://www.youtube.com/watch?v=6orDcL0zt34
Mackie Messer (Mack the Knife) από την όπερα «Η Όπερα της Πεντάρας» (1928) - (στην πρωτότυπη ερμηνεία με τη Lotte Lenya, σε λιμπρέτο Bertold Brecht)
https://www.youtube.com/watch?v=mpMh5auMaVQ

o συνθέτης Aaron Copland παρουσιάζει την Lotte Lenya και το έργο του Kurt Weil στην τηλεόραση
https://www.youtube.com/watch?v=1quSB7DceUw


Hans Eisler

«H μυστική παράταξη», op. 28 (1930) (παράδειγμα « μουσικής του αγώνα» του προλεταριάτου κατά του φασισμού στη Γερμανία του μεσοπολέμου και με την προτροπή για την δημιουργία της «Σοσιαλιστικής Παγκόσμιας Δημοκρατίας»! - στη βιντεοοθόνη ο εκπληκτικός ηθοποιός Ernst Busch) μουσική η οποία “χρησιμοποιήθηκε” αργότερα αναλόγως από το Σταλινικό καθεστώς:
http://www.youtube.com/watch?v=8S0I0J_fXLo

Carl Orff
«Carmina Burana» - σκηνική καντάτα (1935 - Μελοποίηση μεσαιωνικού χειρόγραφου τραγουδιών από το μοναστήρι του Beuern της Βαυβαρίας – Ιδιαίτερα αγαπητή μουσική στο ναζιστικό καθεστώς!)
http://www.youtube.com/watch?v=QEllLECo4OM



στ) Εθνικές Σχολές στον 20ο αιώνα
Bela Bartok στην Ουγγαρία

Ο συνθέτης, πιανίστας και εθνομουσικολόγος Μπέλα Μπάρτοκ ηχογράφησε και κατέγραψε, σε συνεργασία με τον συμπατριώτη του εθνομουσικολόγο, παιδαγωγό και συνθέτη Ζόλταν Κόνταϊ, λαϊκή μουσική της Ουγγαρίας, των Βαλκανίων, κ.λπ. Η μεγάλη σημασία του Μπάρτοκ και αυτό που τον διακρίνει από τις παλαιότερες χρήσεις του λαϊκού στοιχείου στο πλαίσιο του εξωτισμού είναι ότι η βαθιά εθνομουσικολογική γνώση του παραδοσιακού υλικού επέδρασε καταλυτικά στο συνθετικό έργο του, οδηγώντας τον σε μια σύγχρονη μουσική γλώσσα, στην οποία τα πιο καίρια σύγχρονα συνθετικά προβλήματα απαντιόνταν με ευρηματικούς τρόπους που αντλούσαν την έμπνευσή τους από το παραδοσιακό υλικό. Εκτός από τα έργα με σαφή την αναφορά στο λαϊκό στοιχείο, βρίσκουμε στο έργο του

 α) επιρροές από τον Ντεμπισί (Ο Πύργος του Κυανοπώγωνα, 1912), 
Όπερα – Ο πύργος του Κυανοπώγωνα – Το άνοιγμα της 6ης πόρτας (η Ιουδήθ ανοίγει την έκτη πόρτα στον πύργο του Κυανοπώγωνα και βρίσκει μια “λίμνη από δάκρυα”!)

β) την αισθητική του νεο-πρωτογονισμού (Allegro barbaro για πιάνο, 1911), 
Allegro Barbaro

γ) τη νεοκλασική αισθητική (τα τρία κοντσέρτα για πιάνο και ορχήστρα, 1926/1931/1945, τη Σονάτα για δύο πιάνα και κρουστά, 1937, το Divertimento για έγχορδα, 1939, το Κοντσέρτο για ορχήστρα, 1943), 
Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 3 – 1ο μέρος

14 Μπαγκατέλες για πιάνο, αρ. 6
https://www.youtube.com/watch?v=Zz0DXACiQvA
Μουσική για Έγχορδα, Κρουστά και Τσελέστα – Μέρος IV allegro molto


 δ) τη μουσικο-παιδαγωγική στόχευση (Μικρόκοσμος [6 τεύχη] για σόλο πιάνο, 1939) – σειρά έργων που συνέθεσε ο Μπαρόκ για την εκμάθηση του πιάνου από παιδιά ξεκινώντας από απλές σε πιο πολύπλοκες συνθέσεις.
Ostinato (από τη σειρά «Ο Μικρόκοσμος», 6 Βιβλίο, op. 146) 
https://www.youtube.com/watch?v=5yczXBN_ZOg

 τα έξοχα έξι κουαρτέτα εγχόρδων, όπου συνοψίζονται όλες οι εξελίξεις της μουσικής του γλώσσας (1909-1939).


Charles Ives (1874-1954) στις Η.Π.Α.
«Central Park in the Dark» για ορχήστρα δωματίου (1906, 1909)
Σονάτα «Concord» (αρ.2) (1909-15) 1ο μέρος
Three Places in New England (1910-14/ 1929) εδώ το μεσαίο μέρος «Putnam’s camp»
Tone Roads (1911-1915) εδώ το 1ο μέρος:
Aaron Copland (1900-1990) στις Η.Π.Α.
Το μπαλέτο «Rodeo» (1942) – IV. Hoe-Down (Χτυπούν τα Πόδια Κάτω)

Alberto Ginastera στην Αργεντινή
«Τελικός χορός» από το μπαλέτο Estancia, Op. 8 (1941) στην ζωηρή εκτέλεση με την Ορχήστρα Νέων της Βενεζουέλας και διευθυντή ορχήστρας τον Gustavo Dudamel
https://www.youtube.com/watch?v=y36xmzYpujc

Ο Μεξικάνος συνθέτης Julian Carrillo (1875-1965) άρχισε να διερευνά τα τέταρτα του τόνου στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα και του οποίου τα τελευταία έργα περιλαμβάνουν συνθέσεις με όγδοα του τόνου (όπως το κοντσέρτο για βιολοντσέλο) ακόμα και δέκατα έκτα του τόνου.
(Ανάλογα πειράματα «μικροτονικότητας» έκανε και ο Τσέχος Alois Haba αλλά και ο Charles Ives)
Manuell de Falla (1876-1946) στην Ισπανία
«Νύχτες στους κήπους της Ισπανίας» (1909-15)

Ο Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962) ιδρυτής της ανάλογης εθνικής σχολής στην Ελλάδα.
εδώ ένας «Μπάλος»
και το πιο γνωστό του έργο, η 1η Συμφωνία, op. 21 που έχει και την επωνυμία «Η Συμφωνία της Λεβεντιάς»

και αργότερα ο  Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949)
http://el.wikipedia.org/wiki/Νίκος_Σκαλκώτας
ο οποίος μεταξύ 1927 και 1932 υπήρξε μαθητής του Σένμπεργκ στο Βερολίνο και ο οποίος έφερε μαζί του επιστρέφοντας στην Αθήνα τον σειραισμό.
Χαρακτηριστικό το έργο του «Κοντσερτίνο για όμποε και πιάνο» (1939)
Οκτέτο για έγχορδα και πνευστά (1931)
το κοντσέρτο για κοντραμπάσο (1942)
Κουαρτέτο για ομπόε, τρόμπα, φαγγότο και πιάνο (1941/43)



 2) Η ΜΟΥΣΙΚΗ στο 2ο μισό του 20ου αι.

1) Olivier Messiaen και η μετασειραϊκή μουσική

Ο Olivier Messiaen θεωρείται ένας από τους σημαντικούς συνθέτες του 20ού αιώνα, που επηρέασε πλήθος συνθετών της νεότερης γενιάς, όπως ο Pierre Boulez και ο Karlheinz Stockhausen.  Η μουσική του χαρακτηρίζεται από πολυρρυθμία (το ενδιαφέρον του για τον ρυθμό στην Αρχαία Ελλάδα και την Αρχαία Ινδία ήταν μεγάλο), ενώ το χρώμα είναι κεντρικό ζήτημα στη μουσική του. Από αρμονική και μελωδική άποψη το έργο του βασίζεται σε τρόπους. 
Χαρακτηριστικό το έργο Η Ανάληψη (L'Ascension), 1933
https://www.youtube.com/watch?v=sXxHBSazWmE

Αργότερα ο Messiaen προτείνει την επέκταση της σειράς, όχι μόνο ως προς το τονικό ύψος, αλλά και ως προς τη διάρκεια, καθώς και την ένταση. Σε ορισμένα έργα του επινόησε αλληλουχίες για τη διάρκεια, την άρθρωση και τη χροιά, όλα κατ' αναλογία της χρωματικής κλίμακας.
Χαρακτηριστικά το δεύτερο από τον κύκλο «Τέσσερις σπουδές στο ρυθμό» (1949), με τίτλο «Mode de valeurs et d’ intensites»
http://www.youtube.com/watch?v=u36X2QTQGJw
επίσης το
Quatuor pour la fin du temps (Κουαρτέτο για το τέλος του κόσμου) VI Μέρος
https://www.youtube.com/watch?v=SkwBEpSfuYg

 Δείτε και αυτό το ωραίο βίντεο όπως ο συνθέτης μιλά με τους φοιτητές του για τη μουσική του Ντεμπυσύ
http://www.youtube.com/watch?v=GSWatsiBErU&feature=related

 Το κελάηδισμα ήταν κάτι συναρπαστικό για τον Messiaen από μικρή ηλικία· τη χρήση του στη σύνθεση ενθάρρυνε και ο καθηγητής του Paul Dukas, ο οποίος αναφέρεται πως ωθούσε τους μαθητές του να ακούνε τα πουλιά. Αποτελεί μια κύρια πηγή υλικού για τα περισσότερα έργα του. Ο συνθέτης εξηγεί το έργο του "Κατάλογος των πουλιών" (1956-68).
http://www.youtube.com/watch?v=9QdgUJss9BU

Ο Messiaen πειραματίστηκε και με νέα μουσικά όργανα όπως τα Ondes Martenot.

Olivier Messiaen: Η γιορτή των καλών υδάτων (Fête des belles eaux) (1937), για σεξτέτο Ondes Martenot 
https://www.youtube.com/watch?v=nrYgm5MML58

2) Pierre Boulez και ο σειραϊσμός ως αλεατορική διαδικασία

O Boulez εφάρμοσε τον σειραϊσμό στο έργο του Πολυφωνία Χ (1950-51)
https://www.youtube.com/watch?v=0I7_oceeFMU

 Πρώτο τετράδιο δομών για δύο πιάνα (Structures I) – 1952
https://www.youtube.com/watch?v=EmErwN02fX0

Από το 1957 και μετά ο Boulez έδωσε στον ερμηνευτή δικαίωμα απόφασης για τη διαδοχή των σειρών εισάγοντας μια αλεατορική διαδικασία.

 Pli Selon Pli (Πτυχή προς πτυχή)
Le marteau sans maître (Το σφυρί χωρίς αφέντη)
https://www.youtube.com/watch?v=4uxwxOdb8P0


3) John Cage και η Αλεατορική μουσική

Σε κάποια έργα του ο Cage μετατρέπει μουσικά όργανα έτσι ώστε να ηχούν διαφορετικά από τον αναμενόμενο ήχο. Δείτε και το βίντεο περί “προετοίμασιας” του πιάνου:
http://www.youtube.com/watch?v=kc3-C7Lnzh0

«Σονάτες και πρελούδια για προετοιμασμένο πιάνο» – Αρ. 4
http://www.youtube.com/watch?v=UayT1GgMDBE
«Σονάτες και πρελούδια για προετοιμασμένο πιάνο» – Αρ. 1
http://www.youtube.com/watch?v=xXbBeMa1SHc&feature=related

Αλεατορική μουσική (Μουσική του τυχαίου) ονομάζεται η μουσική στην οποία στοιχεία όπως ο ρυθμός, ο τόνος και το ύφος καθορίζονται από την προσωπική επιλογή του ερμηνευτή ή ακόμα και από την τύχη.

 Χαρακτηριστικό το έργο Μουσική των Αλλαγών (1951)
https://www.youtube.com/watch?v=B_8-B2rNw7s




4) Pierre Schaeffer και Pierre Henry και η Συγκεκριμένη και Ηλεκτροακουστική μουσική (Musique concrète)

Ο Pierre Schaeffer, συνέθεσε κάποια από τα πρώτα μουσικά κομμάτια συγκεκριμένης μουσικής, όπως τα «Étude aux chemins de fer» (Σπουδή με τρένα), «Étude au piano I» (Σπουδή για πιάνο Ι) και «Étude aux casseroles» (Σπουδή με τηγάνια). Καθένα από αυτά τα κομμάτια εμπεριείχε επιτάχυνση, επανάληψη, και αναστροφή ηχογραφημάτων εξωμουσικών, καθημερινών ηχητικών πηγών.

Pierre Schaeffer: étude a aux chemins de fer (1948)
https://www.youtube.com/watch?v=N9pOq8u6-bA

Η ηλεκτροακουστική μουσική περιλαμβάνει έργα για μαγνητοταινία (tape), έργα με ζωντανά ηλεκτρονικά (live electronics) και μεικτά έργα (mixed). 

Luc Ferrari και η Ομάδα Μουσικών Ερευνών (GRM) στο Παρίσι (1958)

Luc Ferrari & Otomo Yoshihide εκτελούν το έργο "Archives Sauvées des Eaux"
το "Histoire du plaisir et de la desolation"
https://www.youtube.com/watch?v=ChYLDaCvMIc

Luciano Berio και Bruno Maderna και το Στούντιο Μουσικής Φωνολογίας (1955)

Luciano Berio: Chemins II ("Sequenza VI")
https://www.youtube.com/watch?v=OerFd44RjxE

Η ηλεκτρονική μουσική περιλαμβάνει έργα με απευθείας σύνθεση του ήχου σε μαγνητοταινία. 

Χαρακτηριστικό έργο το Telemusik (1966) του συνθέτη Karlheinz Stockhausen, βασική μορφή της Σχολής του Ντάρμστατ, έργο που συνέθεσε στο Τόκιο και με το οποίο επιδίωξε να γράψει μια μουσική για όλον τον κόσμο, για όλες τις χώρες, για όλες τις φυλές. Το έργο περιλαμβάνει ηχογραφήσεις απο τη μουσική παράδοση διάφορων χωρών.
https://www.youtube.com/watch?v=vdIe2CrorMM

Συνδιασμός ηλεκτρονικής και ηλεκτροακουστικής τεχνικης στη σύνθεση είναι το έργο Το Τραγούδι των Νέων (Gesang der Jünglinge) (1956) του Karlheinz Stockhausen.
https://www.youtube.com/watch?v=nffOJXcJCDg 

 Επίσης έργο επηρεασμένο από Ανατολικές φιλοσοφίες είναι και το Mantra (1970) για δύο πιάνα και ηλεκτρονικά. 
https://www.youtube.com/watch?v=j5tjuKSx7BI


5) Ιannis Xenakis και η Στοχαστική Μουσική

Με τον όρο αυτό εννοούσε σε γενικές γραμμές τη μεταφορά στη μουσική των μαθηματικών θεωριών που σχετίζονται με τους νόμους των πιθανοτήτων, αλλά και άλλων μαθηματικών «νόμων» που περιγράφουν μαζικά φαινόμενα. Έτσι το ηχητικό υλικό διαμορφώνεται με στατικούς μέσους όρους «προς ένα στόχο» και εισάγεται το τυχαίο στη μουσική, όχι όμως με τον τρόπο που το έκαναν άλλοι συνθέτες εκείνη την εποχή (όπως ο John Cage), αλλά με βάση τη θεωρία των πιθανοτήτων και τους νόμους της στατιστικής.

«Herma» για πιάνο (1961)
«Artikulation»

Η συγκεκριμένη μουσική συνδυάστηκε με άλλα συνθετικά είδη ηλεκτρονικής μουσικής για να προκύψει η σύνθεση του Edgar Varèse, «Poème électronique» (ηλεκτρονικό ποίημα). Το «Poème» παρουσιάστηκε το 1958 στο Belgium World's Fair των Βρυξελλών, με τη βοήθεια 425 προσεκτικά τοποθετημένων ηχείων σε ένα ειδικό περίπτερο σχεδιασμένο από τον Έλληνα αρχιτέκτονα και μουσικό Ιάννη Ξενάκη.

Edgar Varèse: Poème électronique (1958)
https://www.youtube.com/watch?v=WQKyYmU2tPg


6) Gyorgi Ligeti και η Άμορφη μουσική

 Σπουδή Αρ. 9 «Ίλιγγος» για πιάνο
https://www.youtube.com/watch?v=YI-TWpEgGTM
Σπουδή Αρ. 10 «Ο μαθητευόμενος μάγος» για πιάνο
https://www.youtube.com/watch?v=ananPW-y8ho
10 κομμάτια για κουιντέτο πνευστών

Εμφανίσεις Apparitions (1958-59)
https://www.youtube.com/watch?v=HA5y8WPxyic


Ω αιώνιο φως (Lux Aeterna) 1966 για 16 σόλο τραγουδιστές και χορωδία
https://www.youtube.com/watch?v=-iVYu5lyX5M



7) Μεταμοντερνισμός

Μινιμαλισμός στις Η.Π.Α.

John Adams:
Σύντομη διαδρομή με μια γρήγορη μηχανή
http://www.youtube.com/watch?v=Pi4A9bPDvTc
Shaker Loops
http://www.youtube.com/watch?v=Da20-8SXN_k&feature=related

Terry Riley
«In C» στην εκπληκτική εκτέλεση των Ars Nova Copenhagen και Percurama Ensemble
http://www.youtube.com/watch?v=Gt5FqRPz2cI

Steve Reich
Music for 18 Musicians
http://www.youtube.com/watch?v=xU23LqQ6LY4
Octet (Eight Lines) 1ο μέρος
http://www.youtube.com/watch?v=qE13q-AWNDk
Different Trains for string quartet and tape, Μέρος Α
https://www.youtube.com/watch?v=1E4Bjt_zVJc
Tehillim 

Morton Feldman
Το εκπληκτικό «Κουαρτέτο για πιάνο και έγχορδα»
http://www.youtube.com/watch?v=StWM5VvPb_U

Philip Glass
Music in Similar Motion (1969)
http://www.youtube.com/watch?v=aMelYhFtNCI
Music in 12 parts – 1ο μέρος  (1971-74)
https://www.youtube.com/watch?v=8gOlX7r1TfE
Einstein on the Beach (1975) – Knee play 1, Train (απόσπασμα)
https://www.youtube.com/watch?v=a8kgAkTS7oM
Όπερα Satyagraha (1978-79) – 1η Πράξη Τολστόι – Το χωράφι της δικαιοσύνης
http://www.youtube.com/watch?v=sMtDI539bvI&feature=related
Όπερα Akhnaten (Ακενατών) (1982-83) Πρελούδιο
http://www.youtube.com/watch?v=VqANh4QnNxA&feature=related
Κουαρτέτο αρ. 2 (1982)
http://www.youtube.com/watch?v=_9bK33HM9ns


Ευρωπαίοι συνθέτες:

 H Sinfonia (1968) του Luciano Berio σηματοδοτεί το ξεπέρασμα του σειραϊκής φάσης του συνθέτη και ένα από τα πρώτα έργα του μουσικού μεταμοντερνισμού, με χρήση κειμένων του Claude Levi-Strauss και του Samuel Beckett, με μουσικά παραθέματα από συνθέσεις του Gustav Mahler, του Maurice Ravel, του Claude Debussy, του Pierre Boulez και του Ίγκορ Στραβίνσκι.

 Luciano Berio: Sinfonia (1968) https://www.youtube.com/watch?v=bpwO6Ig0YpU

 Σημαντική υπήρξε και η παρουσία του Έλληνα συνθέτη Γιάννη Χρήστου (1926-1979). Η μουσική του Χρήστου διακρίνεται από μια συγκλονιστική εκφραστική δύναμη, που συνδεόταν στενά με τις υπαρξιακές και μυστικιστικές του αναζητήσεις. Οι προβληματισμοί του τον οδήγησαν σε αναζητήσεις που περιλαμβάνουν στοιχεία “χάπενινγκ”, αλεατορικά στοιχεία αλλά και χρήση ηλεκτρονικών μέσων. Έργα του "Συμφωνία αρ. 1" (1949/50), “Μουσική του Φοίνικα” (1948/49), 6 τραγούδια σε ποίηση Τ.Σ. Έλλιοτ (1955), “Πύρινες Γλώσσες" (1964), οι “Αναπαραστάσεις III” (1968), η “Τοκάτα για πιάνο και ορχήστρα” (1962), το Μυστήριο (1965/66).

 Jani Christou: Symphony nr. 1 (1949/50) https://www.youtube.com/watch?v=UZNUPn4mn2k Jani Christou: Toccata for piano and orchestra (1962) https://www.youtube.com/watch?v=gOckaIOxIlo
Jani Christou: Mysterion (1965/66): https://www.youtube.com/watch?v=UrKXn8g4Heo

Όπως και στις άλλες τέχνες, κάποια από τα χαρακτηριστικά του μεταμονέρνου ύφους είναι: η ειρωνική διάθεση σε συνδυασμό με το ανακάτεμα των υφών και των εποχών, αλλά και της σοβαρής/λόγιας με τη λαϊκή, δημοφιλή, και πολλές φορές kitch τέχνη. Στην κατηγορία του μουσικού μεταμοντερνισμού υπάγεται μεγάλη ποικιλία μουσικών και συνθετών: η επιστροφή στην τονικότητα και η new age πνευματικότητα του Arvo Pärt και του (προσήλυτου στην Ορθοδοξία) John Tavener, η ειρωνική προσέγιση της pop κουλτούρας του Michael Daugherty και του Mark-Anthony Turnage, ο καλλιεργημένος εκλεκτικισμός του Thomas Adès, η αδηφάγος 'πολυστυλικότητα' (polystylism) του Άλφρεντ Σνίτκε και της Σοφία Γκουμπαϊντούλινα. 

Alfred Schnittke
Το εκπληκτικό Concerto Grosso no.1 (1977), V. Rondo: Agitato
http://www.youtube.com/watch?v=xNKWoo9Fe40

Andre Boucourechliev και η ανοιχτή φόρμα
Το πρώτο μέρος από το «Αρχιπέλαγος ΙΙ» από των κύκλο έργων «Αρχιπέλαγα» (1967-1970)



 Εκτός από την Sinfonia του Berio χαρακτηριστικό έργο είναι και το Dead Elvis (1993) του Michael Daugherty, έργο με ιδιαιτερότητα στην σκηνική του παρουσίαση.

https://www.youtube.com/watch?v=SlVbBRi5lzA


... και η ιστορία συνεχίζεται...!










Posted by at 1 comment:
Subscribe to: Posts (Atom)